HARIBOL SURALISTA

HARIBOL SURALISTA
Pag-omawon an Kagurangnan, an pursang minabusol kan sakong pluma. Haribol.

Tula-rawitdawit Agosto

Que lugar este kan dayo sa sadiring banwa
sarong pagrumdom kan kaitong saudan kan Tabaco (A. A. Berces Memorial Supermarket) na nasulo kan Nobyembre 3 2003


QUE LUGAR ESTE KAN DAYO SA SADIRING BANWA
1. (Pagpamidbid)
Mari na, rabason ta
an sadiri tang banwa.
Satuyang susugon
kan bitis tang purospuson
an pigtuturuyo
kan mga bisita.
Bago an gabos
ipamidbid ko muna
Tabaco palan, an sakuyang banwa.
Inapod kaitong Pagkamoot
an baranggay na si Maisog
an kagboot.
Digdi kami nagharong
buda nagpuon na matuninong.
Dayo an kagdara kan simbahan.
Dayo man an tuminukal kan pangaran.
Kun tinigbas kuta kan ama
su naghapot sa daraga niyang kastila
siguro Pagkamoot man giraray
an apod sa satuyang banwa.
Pero hare na kaan
ta uminagi na an.

2. (Pagtukad)
Tukadon ta muna
an harong pahingaloan
sa may buol kan Mayon
asin bilog na Tabaco
an satong tanawon.
Hunto duman
an tikab kan siyudad
sa mga nagmamaris-maris
na pantson.
An nakasirip na itong muro
sa kulor buda tindugon
an eskwelahan ni Casaul .
Isla kan San Miguel
itong sawang barbon.
Natunawan itong natatanaw mong
islang nakaburad na lamos
sa ilawod kan kampo
ni heneral Pawa .
Dating natutugdukan
kan tukawan kan mga dato.
Napara kan nagbaha
sa bilog na Tabaco .
Istorya kan mga gurang
na pati kaldero nagralataw
dara kan hukol
hale sa banwang natunaw .
Itong halawig na halas sa tahaw
kan mga kwadradong kabasan
an tinampo kan San Carlos
pasiring sa Malinao.
An platong ito
an kawatan sa Tabaco National .
Pier itong nagsusurusuan
na kahon sa may Causwagan .
Mga puting lamesa kan Matagbac
an mga harong na Deca.
3. Que Lugar Este?(Anong lugar ini?)
Kun hali kang Tiwi
buda sa Malinao ka maagi,
sa San Carlos an palaog
sa banwa mi.
"Como esta San Carlos?
Rumdumon nindong
an ngaran nindo bakong santo
kundi kinua sa ngaran
ni Don Carlos Borromeo
sa Que lugar esteng helang
kan mga dayo."
"Kumusta Pawa! Que lugar este?
Sa dagang ini kan tiempo kastila
an mga pag-iriba kan maisog
na si heneral Pawa
naghingalo sagkod nautsan.
An ngaran kan lugar nindo
an pantson kan saindang pinagalan.
Reparohon mo an dagat Causwagan
sa puro kan mga kabasan
reparohon mo an nakahutad na isla
kan gadan na Natunawan,
an San Miguel na mabarbon
na sawang isla,
reparohon mo an mga kabasan
Pawa an puro kaan,
patulay sa Bombon.
"Karanggahan, como esta?
Kumusta an saimong pagdagó
sa kalot kan matanga?
Rumdom mo pa an namit
kan dugi asin daga?
An parong kan udo kan damulag
an ngurobngurob kan nagdadaruydoy
na tubig sa marurugi?
Nata dai ka nang ribok-ribok
ngonian na may lansang an bangui?
Daing pinagkaiba an saimong lipot
sa saimong katoninungan.
Nagkukuriyat an túnog
sa baralag-balag na awot,
kahadean an saimong mga dalan
kan nabuang mga ayam.

Harayo an hiling,
dai nagtitinuhan
an kapilya kan instik
buda an dakulang simbahan.
Parasaway sana an parasuway
na salog Tayhi,
na kun hemateon mong maray
garo naghihibi.
Iyo na an su suanoy na banting
kan kampanang nakalubong
sa parapulinas na baybay,
na kaito an tanog parapaisi
sa mga morong masalakay.
Itahi kan salog kan Tayhi
an baranggay Bacolod, Bombon, San Juan
dangan diyan sa parteng Panal: an Baranghawon.
"Que lugar este? ining estaran kan mga ungman
baranggay kan limpoy buda barang
ining kadlagan kan itom na ispirito!
Baranghawon, Baranghawon an iapod ta
sa lugar nindo!"

Huyan an plasa
buda an kanyon na punggol
nakatutok sa alimpuro
ni Huseng Rizal sa altar
kahampang si Kristong Hesu
sa balyong tinampo
sa trono kan duwang anghel
na may kapot na kalayo
sa nagkaralaom na masetas
sa Kristo Rey Patio.
Ziga abenyu , CCS , munisipyo
sa palibot.
Nalingawan kong iunabe
su kaitong fountain
na an tubig berde.
Su mga aking nagralabog duman
sa nagdudugimang lumot
kairidad ko na ngonian.
Inda kun rumdom pa ninda
kun ano su dating yaon
kan dai pa an pagodang iyan.

Sentro kan Tabaco.
Mga department store kan intsik.
Ipangadyi ta sindang darai na digdi
Jods, Settlers, Twins
Waffler, Ziga Arcade
Mayon Bakery, Jade.
Nakatana pa kamo, mga bagong supang,
kan pan de sal sa panaderyang Mayon?
Naka-bowling sa Settlers
kan bola kan kanyon?
Nakahalo-halo sa Twins
na may libreng barquillo.
Naka sine sa Ziga kan Ben Tambling
dobol wid Bituing Walang Ningning
habang nasusulo kan sigarilyo.
Naka-disko sa Jods,
naka-nintendo sa Jade
ki Contra buda Super Mario.
Darai na sinda digdi,
ipangadyi ta sinda.
Halat ano ining nasulo?
Ano pa, di su saodan kan Tabaco.
Sa likod kaan Divino.
Sa likod pa Santo Kristo.
Sa puro kan Bonto,
magtoo ka ta malansang San Roque,
magwala ka ta maimat-imat na Cormidal.
"Ano na niyani su pangitorogan mo, Kabong Baldo?
'Si Kristong nagtaram na sabihon ko sa mga tawong,
Magbago! Magbago!'
Iyo baga ini an Que lugar este mo,
Santo Kristo!"
"Ika man Maniogan, como esta?
Maniyogon kan tiempo liberasyon ,
ngonian, lalo na sa may doongan
barag-barag an mapamaro sa dalan,
bakong Cormidal na an saimong ngaran?"
"Kumusta baranggay Butete?
Kun dai nagka-ermita
dai maaapod na San Roque.
Iyo man an, an saimong Que lugar este."
Sa puro kan San Roque,
sa puro kan Cormidal
sa baybay kan Tayhi buda Bacolod
sagkod sa mga kabasan
kan Pawa buda San Carlos,
an minaubo sa San Miguel, sagkod Rapu-rapu
an minaubo sa gadan na Natunawan
iyo an matinao-taong dagat Causwagan.

Na minahadok man sa baybay
kan San Lorenzo, Salvacion, Fatima,
an masarabat saimo
kun lalaogon mo kami
sa paagi kan Legaspi.
Dai pa tapos ta yaon pa si San Ramon,
Cobong pandayan, si Tagas na heneral
kan duwang kampo kan mga gadan .
Yaon man si Cabángan sa suksokon na kadlagan
nakasagkod si Bongabong sa inutan kan Baranghawon.
An Que lugar este kaining mga santong baranggay?
Sarong bagyo, sarong nakasalbar na lantsa
an nagpangaran na Salvacion sa dating Alola.
Kan an Alola naging Salvacion
an Anglo naging San Ramon.
Igwang duwang Tagas, pequena buda grande
inermitahan su dakula ni Nuestra Senora de Fatima.
Mangnohon na dai nanggad nawawara
sa may mga arog kaining Que lugar este
an sarong Santa buda kapades na ermita.
Mari na, sa Angas maduman kita
na dai daa pigtutubuan na awot,
o mag-atop ki butong na binasag
sa Basagan.
Madasmag man kita sa mga bonot ki niyog
nganing madesmayo sa Búnot,
kun dai susugon ta su buhang
sa tahaw kan Buang.
Yaon pa daw si Esteban
na nangagyat na moro sa Guinobat?
Ano daw kun su mga aswang man
sa Mariroc?
Maray pa mag-usol kitang gapong
kinuspa kan Mayon sa Magapo,
o harokan ta oras-oras
an burabod sa Oras.
Kun dai osonan tang
manlaenlaen na tinanom
ki niyog, abaka o batag
an nabyading daga sa Oson,
rabason ta, paburakon ta giraray ki pagkamoot
an dagang ini.
Kun muya nindo hanapon ta kun totoo
su kastilyong kastila sa Quinastillojan.
O kun totoong masuwa sa Sua
o maigot sa Igot
o kun tatao man maggibong oring
si San Isidro kan Boring.

4. (Paglugsot)
Pagbaba ta tapukan tang sensilyo
an mga aki sa gilid kan tinampo,
ta nganing an paglugsot ta
bakong madeskwido.
May mahihiling ka
pero dai ka na magbugnot
kan mga burak buda masetas
na minarambong sana sa lipot
asin namit kan bulod
ta maluyos man sana
pagtinanom sa baba.

Maaagihan ta sa Buang
an karigusan na garo daing kasagkoran
an tangga kan hagyanan .
Huyan an bolod sa tahaw kan Quinastillojan
buda Bantayan na buklod kan mga mongan.
An kaitong Rocca Monte maaagihan,
dangan San Antoniong para-gibo
ki liya-liya buda butakang ratan.
San Vicente palaog sa Matagbac
dai na magngalas kun matawo-tawo
ta uro-aldaw nang igwang bulang.
Dangan an Bangkilingan buda mahamis na Panal
na an tahaw kaini Tabaco National.
Kun mapa-Pawa kang hidali
bumalda ka na sa Bangkilingan,
kun gusto mong magpa-Tayhi
Karanggahan an agihan.
Kun muya mong magpasaod
sa Panal an dalan.

BANGUI SA TABACO
Gurano daw kagayon
an planeta kan Kagurangnan
kun an kinaban ta pa sana
arog na kaini?

Giraray, ini sarong langit
na daing gira nin dampog.
Malumoy an salug na binunot
nin ugot.
An mga syudad sa bulan
ilaw na plos.
Igwang pagtubod
na an sildang kaining gatas
na minawagas sa itom na salog
kan paros, pero puting bulawan
na minadaruydoy sa mga palapa,
an minataong namit sa mga gulay
na nagkakaturog sa maimbong
na daga.
An bulawan na ini isabwag pa
kan paghangos kan saradit
na masetas sa sirong
kan mga kahoy.
Marambong an natad
kan mga bagay sa diklom
na naririraw sana
sa arog kaining kabanguihon.
Pagsinabi ko na an mga bituon
garo mata kan sarong nagpapadaba
pig-ootro ko sana an naitaram ko na.
Pero hilinga ta an mga bituon mananggad
mata kan nagpapadaba!
Daing hungok sindang
nag-aapod sa mga kairibang nawawara
sa kadlagan. Nag-aapod sinda satuya
na sinda tabangan na maipaabot
an saindang pangapudan.
An pag-apod nindang ini
an totoong minagibo kan bangui.

Sayang na bangui na dai kamo digdi,
ano daw an saindong piggigibo
kan ini nangyayari?

MATANGA SA SIRONG (kan saudan kan Tabaco {A. A. Berces Memorial Supermarket})
Dai nagkakaturog an mga tinampo
sa kakaubo kan makulor na mga kariton,
na mapakakan sa mga lalaking pinanlingaw
kan riverside .
Nasusupog an mga masanling anino
sa mga naglalamay na para balut,
trangkilong nagtatangka na garong mga puta
sa gilid kan mga saradong tindahan,
naghahalat kan mahigop kan masabaw na bonay.
Daing pundo an paglagatik kan mga plato
asin kubyertos, sa maliwanag na mga turo-turo,
dakol an nasusuriaw sa de-gasang minahamot
sa sangkap asin sangaw
kan sarsang adobo buda balaw,
na minapakulit man sa makilimos na naghahagad
sa matabang kusinera ki diit na maluto buda sabaw.
Dai natatapos an pagdangdang kan mga oring
sa barbikyuhan sa may paradahan, mientras na
napupulnas kan hinang buda luha an koloretes
sa pandok kan daragang parakayab, nakikidangog
sa ngaspakan kan duwang bakla
na nakahurandig sa sarong nagdugimang bangketa
na piggigibong kasilyasan kan mga bulatikon na parot.
Sa tahaw kan tambakan kan basura, oratihon an sarong bua
sa pangangampanya sa mga karton buda dyaryong
pinatusan ki tinapa.
Dai nanggad minaako an lapang repolyo
sa suhol ni Balistoy na sanggatos na patos ki istork.
Dai nahihirak an mga túnog sa mga nagnananok
na makilimos,
na nagtatamong ki dyaryong may imprentang puk yen,
na minayating sa ansod kan kalburo buda duga kan mangga.
Malipot an unit kan paril kan pampublikong saudan.
Nagdudumig na garong luha an singit kan mga hariging
minaparat sa ihi kan mga buyong,
minamurit sa gurit kan mga pangaran ki babayi
buda kinurit na lusi.
Marumirom an mga bintana kan dambuhalang semento
sa sentro kan banwa, minaati an langit sa paglabar
kan murit kan karugadohan.
May pigngungurobngurob na pangadyion an nangarayakaya
na ngimot kan mga imburnal, hakog sa hasang, ubak asin dugi;
sa sobrang bata kan hangaw kaini, dai lamang minakiling
an sarong de-walkman na para-traysikol
sa aking nag-uula, ta nabayaan kan byahe pauli.

PANTOMINA
Mala sa tugtog na nagpipinaw-pinaw
sa banguing nagiingaw-ingaw
matataram kong harayoon
an pinagdarhan ninda
sa mga nagiimat-imat na ilaw.
Sa likod kan mga kahoy
na nagsuklob ki diklom
yaon an mga harong
na dai ko pa nadagos,
duman baka hali
ining pantominang
nagtatare sa paros.
Dai na digdi dangog
an mga pades
kan nagbabalseng bitis
sa dagang mahinangon ki alpog
o an pagtuga kan soltero
sa daragang kuminiripot
na mapulang kampupot.
Pero an langitnon salming
kan mga matang nagpipiriyong-piyong
sa pagmawot kan mga daragang
idulag sinda sa diklom.
An ibang dai nakakatios
minalampaw na luha ki kalayo
pasiring sa daga,
dangan napapara.
Asin sa saindang pag-pantomina
nadadara an huyop-huyop
sa biriran na mabrasohon,
sa bugambilyang maarmason
minadaguso.
An daguson man
an balkon kan harong kong
palsok an ilaw, mientras naglalakaw
na huna mo nagpapasyar sa pungaw
an mapulot na pantominang sayaw
sa natad kan naghaharayang
tinanom.

UDTO SA SIRONG (kan saudan kan Tabaco {A. A. Berces Memorial Supermarket})
Nauumayan an hapon
sa mga daragang nagsasaraod
haling ibong ,
sa saindang gubing
na kun bakong sobrang pula
sobrang lamti,
kun bakong sobrang laba,
dai pang sanli.
Maisog an pahamot
kan bagong hakbot
sa RTW. Parong plastik
buda alkampor sa baul,
lalo na kun su panlaba pa
an pinanghugas sa unit.

Iyo, sinda an pig-uurulukan, turuya-tuyaoon
kan mga taga-sentrong tambay.
Pirmi daa panong garo ma-simba,
mapabarayle, ma-diskarte.
Pero sisay mananggad an nakakaaram
kan rarom na pinaghalian kan parong
kan mga burak na ini,
kundi an daing hungok na hukol
na minatipon kan saindang isla,
kan daploson na dagang
minakarigos saindang hamot.

Sa harayo, kagayonan na satuya
an binayaan na ki hiyom
na yuropyop na mata
kan para-prutas sa kauubak ki aranghita.
An saiyang daghan
prutas na dai nang duga.
Nagtatare sa alambre kan tarom
buda pangiturugan
an parala niya nang guramoy,
mientras pigsasabudsabudan siya
kan saiyang aking
nurunuun na an sipon sa kangangawngaw
sa duso kan nagdudumig na rungas
sa kakadalagan sa haraphap na rampa
paitaas.

HUDYAN NA PAGKASULO KAN SAODAN KAN TABACO (A. A. Berces Memorial Supermarket)
Nagimata kami kan kamas-kamas
buda haya kan mga ayam.
Boses ni mama
buda kan saiyang bitis
sa paril.
Marata na kamo,
pano na ining luya
Sulo na naman su saod
kan ini naitaram niya.

Nasa paros an kurutabkutab
kan gabos.
Minagaot niyani ining ngipon
sa samuyang pandok
kan pigsabat mi sa motor.
Sa harayo, palaog sa sentro,
sa may simbahan,
malinawon na dagat
an mag-agahon
mientras na naglalawod pang
mga gasera an mga bituon.
Puon ki kahoy na marambungon
ki itom na dahon an aso
hale sa daghan kan sentro,
sa lipod kan nagraralangkawan
na mga istrukturang semento.
Tuda an sirena
kan mga trak na pula
pero nagibo na kan kalayo
an saiyang muya.
Ubos na su sirong
sa pasilyo kan mabanig buda mapili
kan makaabot kami.
Ugot pa sa ma-groseri
sa ma-sira antes sa ma-karne,
an mga rehas kaini, nagkulong
ki pulang tandayag
na gustong makabuhi,
naghahagong an pagkamang,
nagpuputok an pagbangga
sa paril.
An yaon sa itaas,
magpuon sa binultong pansit
hanggang sa pisog kan monggo
pinakyaw nang gabos kan kalayo.
Sa baba mangurol na espada an tubig
na pigwawasiwas kan mga bombero.
Kataning ko na gayod an bilog na Tabaco,
pighihiling an luhay-luhay
na pagdilot kan dila kan sulo.
Paril sana an tulang
na itatada.
Luha sana hale sa pugol na pagnguyngoy
an luminuwas sa paghaya.

Anong panginoron an pigmamaanan
kan nagdudurumig na mata, sa arat
kundi an langit na kulor abo.
Mag-agahon,
pero an sildang kan sulo
aldaw na pasulnop.
Haloy-haloy man kaming nakatindog duman
bago nariraw kan pamuklat na aldaw
an tada.
Pangandam mi an takig kan nalunudan
sa pampang mientras na pighahalat
an sakayan sa lawod dara an lawas
kan lamos na manungod.

Kan dai nang makanapan
nagpahunod na an kalayo
sa kagadanan.
Pero dawa nakalihis na
an inagihan kaini may dalso pa.
Pero sa kamot kan nangangaipo
nasa haldab na an kan bituka.
Mapadangdang na sana
kaysa pumuti an mata.
Nangmuda kami, nambakay ki tabak,
namukpok ki tubo,
kan pigsarama-samaan kan tambay
buda parapakilo ki lansang
an natada sa samong mga tindahan.
Pero mas dakol an kamot
na gustong makinabang,
dawa naggasod kaming 'yaon su kadsadiri'
dai lamang kami hinade.

Gusto kong haputon
kun hain ako.
Pero an pagngalas winalat ko na
sa luhong naghulpot sako.
Maski may kudot sa daghan
mientras na pigmamaanan
an pagbaglang ini
sa satong saudan,
akoon na sana
na arog na kaini karara
minapángal an satong banwa.

Rumdumon ta an monumentong ini
kan unit-oring na higanteng
kinoronahan ki kalayo,
na kan nobyembre tres dos mil tres
binitay kan banwaan man sanang
inaling niya sa sadiring daghan.
Kapahingaloan para saiya.
Daing katoninungan lamang
sa saiyang paragadan.

AN TULANG KAN SAODAN KAN TABACO (A. A. Berces Memorial Supermarket) MIENTRAS NA LUHAY-LUHAY PIGGAGABA SA MATA KAN SARONG PARATINDA
Ini sana an paaging aram ko
nganing luhay-luhay kang malingawan.
Ngonian na diit-diit na pigrurugba
kan maso an nasulo mong laman.
Dispwis masabi an iba
na marhay na ini
nganing matukalan na.
Marhay na man sakuya
an arog kaini,
na runuton ka ninda,
pulbuson na garo pulbo
kaysa man mahiling kang
binalad sa kasusupgan.
Mala baga saro kang pig-ulian
na luminigid sa uring,
dispwis pinalapiga
na dai ki ano pa man.
An paril na rehas
sa eskalon kan dating ma-karne
buda ma-sira
iyo an tutong mong kostilyas,
na pigbuburubaralda na sana
kan nagsisirigayan na bayong.
Midbid ko an mahibog na bángog
kan sinapnang kuwarta
buda lansang.
Ini pirmi an parong mo
pagnasusulo ka.
Nono pa ako kan nasangab ko na ini
kaitong disi nuwebe nubenta
kan sa saimong uring
nagkaykay kaming sinsilyo.
Kaito, nagkahilingan pa kita.
Ngonian hudyan na ini.
Ta sinurubol na kami parayo
sa lawas mong gadan
kan binalo mi ikang ranihan.
An iba samo sa Cormidal nakatapok
an iba sa kun sain na gilid
nganing makapuon nagsuroksok.
Dawa pano an lawas mo
kinua na samuya,
nganing magamit na an daga.
Kaya sa harayo na sana
ako mabisa
mientras na ika
anion pa.

Sa hudyan, aram ko man sanang
masalak ka sa dagang
samuyang natitimakan
arog baga kan mga lawas
na huminaradok sa ati.
Isasabwag ka kan paros
pasiring sa probinsiya
kan mga kabasan
sa inulnan kan mga paroy
antes na makasagkod ka
sa malutong samong kakaonon
asin maitanom giraray
sa samong daghan.

PAMIBI KAN KAHOY NA SENTENYAL SA BU
Pano Mo daw nailaog
sa sarong pisog
an lawas ko, Kagurangnan?
Ining sanga kong dupa
sa pagsukol sa kinaban
pano tinipig?
An sarabod na gamot
na sa manlaen-laen paduman
sa madiklom na daga
pano inataman, pano hinipid,
nganing pagbusi makua tulos
an dalan pauli sa tubig?
An nagsurupak na dahon
sa naggantol na sanga
pano Mo tinahi?
Anong tingog igwa Ka
na kaitong ako banhi
naapod Mong sumupang
hali sa ati?
Gadan an daga
kun dai an Saimong pagpadaba.
Baog an tubig
kun bako Ika
an mapatomar sakuya.
An uran, an aldaw, an bulan
na minataong namit
sa sakuyang duga,
gabos nakatanggad
sa Saimong pagmukna.
An mga singsing sa sakong lawas
nagbilang nang ribo-ribong
pagbilog kan bulan
buda pagpasa.
Dai na kaipuhan kuguson
ki sampulong brasong pades
an sakuyang puon
para an edad ko bilangon.

Sa limpoy ko ogot an paghapot,
pagpasuway asin pagkalot
kan mga madunong
nganing matuparan
an tulang na mataram
kun kisay talaga kamot
an naggibo sa kinaban.
Uminabot sa atomo
sagkod sa ukay
pero sa halabang huron
dai nasusog kun sain hali
an poon kan buhay.
Warang nakakaaram
kundi Ika sana, Kagurangnan,
na iyo an kuminomo-kumo
sa pisog kan sakong kagabsan.

AMAY NA AGA SA NAGA
Nagpapaumay an mga kalag
na hinudong kan bangui.
Mururat-murat, namungaw-mungawan,
minaralabar sinda kan takig
na minatarakdag na tagisti.
Mala kaini dumog an mga tinanom,
an mga tinampo pano ki hibi.
Ini an walat kan diklom
na buminuklos na pauli.
Arog kaini an tamang laen
ki panahon. Ta magayon
magpasiring sa dagat
maglapiga sa baybayon,
asin maghalat—
maghalat.
Abo an langit
na an buot may kulog.
Abo an hukol na hagab
kan ilawod.
Maghalat sa nagrarasay
na baybay
asin maghalat
sa nakatukaw na gapo.
Sa pagdoong kan hukol
may kaday na lamos
buda moto-moto.

Mahugpa an uran
na mga dagom
ki gurang na daraga
na magumos asin mahipid
sa dagat na garo traheng tela.
Ini iwagas asin iheras
na garo traheng tela,
ibilog asin itahi
ki sarong gurang na daraga
gamit an naghuhurugpang dagom
kan uran.
Dai pa lamang ugaring
nakakanamit ki hukol
an Naga.
Hababaw an matris
para magbados ki hinog
na dagat.
Magayon kutang makapurot
ki katoninungan digdi sa gubot.
Hanapa, kun kaiyan may natatada pa
digdi sa daga, hanapa!

ESTEBAN
Kan inot siguro, Esteban
an Guinobat pirming matadong
kan sa mga kontraryo kan kinaban
kamot mo pa an pighahadong.
Kan sa mga para darang karatan
an bungag mo dalugdog,
buda sa balanggay na makadlan
tataramon mo an pigdadangog.
Siguro Esteban kan inot
kan an duminayong moro
inagyat mong bungagan
su mga kahoy nagtarakig
an mga tabay na gamot;
nganing kan dagit
dai mo mabalingan
su mga rimuranon
sa takot nagpatambon
sa kalot.

Ay, ay, ay, Esteban
kan ika pauli na
sa kagadanan,
nagringsal an bangui
nakugay an mga dalan.
Mga dago an pamibi
kan mga babaying nakabelo
sa makahoy,
sa lubungan kan mga hade,
sa paghatod sa kalag mo,
pauli.

BAKASYON
Naga, garo sana paghalon ki liwoy
an pag-ako ko saimo
sa sakuyang daghan.
Uminanod ka sa ugat kong lana
sa makinang gadan.
Bakasyon kan mga lawas tang layas
kan pinasilyab mo akong gari kabasan
sarong tag-init, sarong aranihan
kan mga buradol
buda pagbuntog sa labogan.
Paghigda sa awot
sa natad na mahigos mamurak
an pagmati kaini.
Sa limpoy kan mga kahoy
na ramog ki kalibangbang,
atibagros buda basol
sarong badat na udto
sa naglalabyog na duyan
an pagmati kaini.

Garo sana paglukso
sa hararom na burabod
pakatukad sa nagaarik-arik
na bulod
an pagrasay ko
pasiring saimo.
Kaito, an Abril
garo pirming udto.
An paros sa kurtina
pirming daing gibo.
Oras kan pagburak
kan mga oro-alasdose.
Oras kan mga primerong
pagsupang
kan pagmati.
Ta pirot an gabos
kaya naisipan magpasyar
kan Diyos.
Bulawan na sildang
an lawas Niya sa langkoy.
Bulawan man sa lawas
kan daragang bayawas,
bulawan sa dudo
kan bados na tapayas.

Dai naghukol an langit
kan namatean taka.
Nagsurupang sana an ngaran mo
sa gadan na gapo.
Ta may sarong bulanon
na pinalibutan ta an bangui,
dangan naghapot
sa nagtatalibong na bote
kun ano an mga saray
tang pagmate.
Kan sakuya mo itinao
an burak na kasimbagan
kan saimong daghan,
guminibo kang kalot sa panahon
na dai na matatambunan.
Dai ining ibang gibo
kundi an apodon ako
na bumalik sa banguing ito
asin magpalubong
sa paggirumdom.

Antang saro-sarong nagtarakdagan
an mga dahon kan kalendaryo.
Ruminuluhod na
an inasyab na paroy
sa kabasan.
Bumwinelta an hagab
sa mga dalan,
na dati nagpupungak-pungak
ki mga dalagan.
Nag-apod naman sako
an sakuyang ulian.
Ini na an pagbalik
kan uran.
Sa sakuyang paha
tinipon takang maray
sa higot kong kamot.
Maski garo ini pagtigbas
sa bitis kan oras,
pagpakihuron sa paros
na magpakugos.
An naginibo ko sana
an hilingon ka
mientras na an naginibo mo sana
an luhay-luhay na isara
an pinto kan lunadan.
Garo ka su uran, sabi ko
na buminulos kaito satuya
garo man ining uran, sabi mo,
na dyandyan sangaw na ki daga.

Ako Kalag Omay (2015)

Buhay-Gadan (2014)

Ha'dit sa byahe buda iba pang mga bagahe (2013)

Hamot kan Narumdom (2011)

Suralista: Mga Rawitdawit (2010)

Suralista: Mga Rawitdawit (2010)
Makukua sa: Gabos na Lucky Educ. outlets (Naga, Legazpi, Tabaco, Polangui, Sorsogon); Tabaco: Arden,Imprintados Advertising. Naga: Lucky Educational Supply. O kaya sa 0917 524 2309

Que Lugar Este kan Dayo sa Sadiring Banwa (2009)

Que Lugar Este kan Dayo sa Sadiring Banwa (2009)
"Maunod, magabat. Alagad makamuyahon ta magian basahon, ta makamuyahon saka labas an tanog. Makata, uragon." Gode B. Calleja. Abilable sa gabos na Lucky Educ. Supply Outlets; Kulturang Bikolnon. For inquiries:0917 524 2309

Maynila: Libro ng Pobya (1999)

Maynila: Libro ng Pobya (1999)
Makukua sa gabos na Lucky Educ Supply outlets buda sa Imprintados Ads sa Tabaco City. Para sa mga kahaputan mag-text sa 0917 524 2309

Karangahan Online

Karangahan Online
Karangahan: Pagranga sa Panurat Bikolnon. Kagibo: Jimple Borlagdan. Pinduton an ritrato para makaduman sa Karangahan

On Borlagdan's Poetry


A Rush of Metaphors, Tremor of Cadences, and Sad Subversions
By Tito Genova Valiente
titovaliente@yahoo.com

The first time I read the poems of Jesus Jaime Borlagdan, Jimple to those who know him, I felt immediately the seething movement of the words. There was a rush of metaphors in his works. I immediately liked the feeling that the rhythm caused in one’s reading for poetry, in my book, should always be read aloud. I was hearing the voice. It was a voice that happened to sound from afar and it was struggling to link up with a present that would not easily appear.

It was heartbreaking to feel the form. I felt the lines constricting. I saw the phrases dangling to tease, breaking the code of straight talk and inverting them to seduce the mind to think beyond the words. Somewhere, the poems were reverting back to direct sentences, weakening the art of poetry with its universe of ellipses and nuances, but then as suddenly as the words lightened up, the poems then dipped back into a silent retreat, into a cave, to lick its own wounds from the confrontation that it dared to initiate.

For this column, I decide to share parts of the longer paper I am writing about this poet.

In Karangahan, the poet begins with: Bulebard, ikang muymuyon na salog/ki gatas buda patenteng nakahungko,/ako ngonian kahurona. Borlagdan translates this into:Boulevard, you forlorn river/ of milk and downcast lights/ speak to me now. Savor the translation, for in Bikol that which is a dialog has become an entreaty.)

The poet is always talking to someone but in An istorya ninda, an osipon ta, he talks about a the fruits of some narrative: Ta sa dara nindang korona kita an hadi/ sa krus, kita su may nakatadok na espada./Naitaram na ninda an saindang istorya./Punan ta na man su satong osipon./This I translate as: For in the crown they bear we are the King/ on the cross, with the embedded sword./ Marvel at this construction, as the poet cuts at the word “hadi” and begins the next line with “krus” and the “espada.” Marvel, too, at how he looks at conversion and faith, a process that made us special but also wounded us with ourselves stuck with the sword.

Finally, the poet says those lines of the true believer: They have already spoken their story, now let us begin with our tale. The poet does not have a translation but will the istorya in this line be “history” and osipon be “myth.” Shall these last four lines in the first stanza be both a subversion of our faith embedded in a foreign culture or a celebration of what we are not, and what we have not become?
Puni na an paghidaw. Puni na an pagluwas/hali sa kwartong pano ki luha, puni na/an paghiling sa luwas kan bintana./Puni na an paghidaw para sa binayaan./Puni na an pagsulit sa daluging tinimakan./Puni na an paghidaw sa mga sinugbang utoban. Terrifying lines as the poet calls us to begin the remembering and also begin the moving out from the room full of tears. In the poet’s mind, the lacrimarum vale or valley of tears had become an intimate area for instigating his own release.

The rhythm is there as in a prayer. But it is no prayer. There is the repetition but it is not a plea. There is the self but it is one that has turned away from itself into something else. That self is one that shall face the recollection of the faith that has been burned.

And yet the poet, resolute when he wants to, loves to sing and hint of fear and anxiety. Even when he is merely observing children playing in the rains, he summons images of terrible beauty. The skies become diklom na pinandon na “may luho” (with hole). From this hole, comes the sarong pisi ki sildang/ tisuhon na buminulos. The poet stays with this metaphor with such intensity that the silken thread coming from the hole justifiably becomes luhang garo hipidon na busay/paluwas sa mata/kan dagom. Dark wit and a penchant for the horrifying are tandem graces in these lines.

This is the poet who can, without self-consciousness, tell us of the …haya/kan mga ayam na namimibi/nakakapabuskad ki barahibo/nakakaulakit ki lungsi. He whispers of “halas na rimuranon, malamti/sa hapiyap kan mga bituon.”
This is a startling universe, where dogs pray (and bay), and where fears bloom and paleness afflicts and infects, and serpents are caressed by the stars.