SI KARAPSAW, MAGAYON, BUDA AN AKING DAI KAIPUHAN PANGARANAN

Kaitong panahon kan akion pa an kinaban, kan dai pa nganing pangaran an mga bagay, igwang tulong magturugang. An saindang ama, daing iba kundi an ama kan kagabsan, si Gugurang, an kaguranggurangi sa gabos.

Paborito kan tulong magturugang na magkawat sa lugar na kun apudon ngonian Kinaban. Kaito ugaring an kinaban saro sanang dakulaon, buda mahewason na kaawagan. Dai pang mga tinanom, dai pang mga bulod, daing dagat, anas sana daga buda alpog, buda an langit sa itaas.

Puon aga sagkod banggi sinda ki karawat sa kinaban kan mga kawat na midbid ngonian na pandarakupan, paurukudan, saragin-saginan. Pero sa gabos na kawat, paborito ninda an pantaraguan. Ini kaya an pinakamasakit gibohon, ta dai man ki matataguan sa kaawagan. Kaya an igibo ninda, minapasiring sinda sa pinakaharayong parte kan kadagaan sagkod dai na sinda mahiling kan taya.

Nugad, mala sa ogma sa kawat na ini, pirming nalilingawan kan tulo na mag-uli sa oras na tinugot ni Gugurang. Kaya pagnaubos na an liwanag kan langit, iapod sinda kan ama nindang si Gugurang. Ugaring, mala ta dai pang mga pangaran, minagasod sana si Gugurang ki “Mga aki ko, uruli na daw kamo!”

Sa tulo, saro pirmi an minautob tulos kan apod kan ama. Garo dai niya na kaipuhan tawan ki ngaran ta kaipuhan niya sanang madangog an boses kan ama para masabutan na pighahanap na siya kaini.

Digdi sa aki na dai kaipuhan na ngaran, ihanap ni Gugurang su duwa niya pang aki. Tataramon kan aking dai kaipuhan na ngaran na naghahanapan pa sa pantaraguan. Nakaabot su saro nindang tugang sa ibong na puro kan kinaban, kaya masakit itong mahanap. Pero banggi na baga, mataram si Gugurang, baad dai na ninda makua an pauli. Kaya sa hadit, minagasod gilayon si Gugurang. “Mga aki ko, uruli na daw kamo!”

Sa pangaduwang apod, dangan na maabot an pangaduwa niyang aki. An pangaduwang aki an muyahon pagparahilingon ni Gugurang. An pandok kaini kabaing an liwanag kan langit, an buhok arog sa diklom, na iyo an parakua kan liwanag. Mahapot si Gugurang kun nata dai tulos siya nag-abot. Masimbag an pangaduwang aki na “Huna ko tabi iba man an saimong pig-aapod.”

Hinapot ni Gugurang su pangaduwang aki kun hain su saro niya pang tugang. Simbag kan panduwang aki na baad dai siya kaini nadangog. Kaya naggasod gilayon si Gugurang: “Aki ko, umuli ka na!”

Sa pangatulong apod, dangan na maabot an pangatulong aki. An pangatulong aki an muyahon kawatan ni Gugurang ta mahikol-hikolon ini. An unit pirming mahalnason sa hinang; dai madakop-dakop sa pandarakupan, dai mahanap-hanap sa panharanapan.

Pakapakaturog ni Gugurang kan saiyang mga aki. Nag-isip siya ki paagi ngani dai na siya madipisilan sa pagpauli kan mga ini. Sa aking dai na kaipuhan pangaranan, dai siyang problema ugaring duman sa duwa kaipuhan may gibuhon siyang paagi.

Nakua niya su kasimbagan sa pagbalik kan liwanag buda sa pagmata kan saiyang mga aki.

Bago niya pakawaton, kinahuron niya ngona su tulo. Tinaram niya na puon ngonian, ngani maaraman kan mga aki niya kun sisay an saiyang pig-aapod, tatawan niya sinda ki manlaen-laen na apod, pwera sa aki na nadadangog siya dawa dai niya tawan ki apod.

Enot niyang tinawan su pirming hudyan mag-uli. Su pangatulong aki, ta iyo an pinakamahilig magkawat buda daing kauyaman ki kakakalwag, aapodon niya ki “Karapsaw” Pagnadangog niya na an, dapat rumani na siya.

“Nata man tabi, Karapsaw?” Hapot ni Karapsaw.

“Karapsaw, ta ika an makalwagononon, ika an mahisdalononon, buda ika an madunungononon.” Paulok ni Gugurang.

Sa pangaduwang aki na iyo an kaogmahan kan saiyang pagmaan, aapudon niya ki “Magayon” na pagnadangog na ini kaipuhan rumani na man siya.

“Nata man tabi, Magayon?” Hapot ni Magayon.

“Magayon, mala ta ika an magayonon, ika an mahiyumon, buda ika an

Su enot na aki, na pirmi man sanang nagrarani dawa daing ngaran aapudon niya sa dating paagi niya ki pag-apod sa tulo bago magtarauhan ki ngaran.

Dai nasala su paagi ni Gugurang ta, pag-abot nanggad kan banggi buda paka-gasod niya ki “Aki ko, Magayon, Karapsaw, uruli na kamo!” yaon tulos su tulo.

Nag-agi su panahon na dai nadipisilan si Gugurang sa pagpauli kan saiyang mga aki. Naisip niya na arog sa duwa kaining tugang na si Magayon buda Karapsaw, panahon naman na tawan ki ngaran su aki niyang saro dawa dai kaini kaipuhan an ngaran. Kan hapon na ito naisip na ni Gugurang su itatao niya sa aking daing ngaran kan nahiling niyang padangadang si Magayon buda Karapsaw.

“Nata naamay kamo?” hapot ni Gugurang.

“Su tugang kong dai kaipuhan ki ngaran nawara sa pantaraguan” simbag ni Magayon.

“Ngonian ko sana siya dai nakua; ako na an pinakamaorag sa haranapan!” sugpon ni Karapsaw.

Hinanap ni Gugurang su nawawarang aki sa kinaban. Pirang otro nagdiklom buda nagliwanag su langit sa ibabaw niya, pero dai siya nagtunong sa paghanap. Dai niya nakua su aki. Sa bilog na panahon na ito, inapod niya su aking dai kaipuhan ki ngaran kan pangaran na itatao niya kuta digdi. Ugaring, dawa madangog man ini kaito pano niya man maaaraman na an pangaran na itinao saiya kan ama niyang si Gugurang iyo an “Pagkamuot”?

MGA SUGPON NA OSIPON

Sa saro, ini an osipon kan paghanap ni Gugurang ki Pagkamuot sa kaawgaan kan kinaban; sa saro, ini an osipon kun pa’no nagkaigwang laog an kaawagan na kina’ban sa paghanap ni Gugurang ki Pagkamuot. Muya kong apodon man ini, bilang an osipon kan pagpangaran kan mga bagay sa kina’ban.

Mantang naghahanap si Gugurang ki Pagkamuot, buda nagsusuriyaw sa mahewason na kadagaan ki “Pagkamuot, Pagkamuot, hain ka?”, naabtan siya kan pagkawara kan liwanag, buda an pag-abot kan diklom. Pagal buda uyam sa dai mariraw na kapalibutan, kinua niya su saiyang garod na ginamit niya sa pagpahali sa mga tandayag, buda pigbalong tusukon an diklom. Pighuna niya na pagnaluho an diklom, may maluwas lamang na liwanag buda maiilawan an saiyang dalan. Ugaring dawa halabaononon na an saiyang garod, dulo pang halangkawononononon an diklom. Kaya dawa nakakaabot, harababaw sanang tusok an nagigibo kan tarom kan saiyang garod sa diklom.

Hali sa harababaw na luho na ini, nagluwas an liwanag. Nagkukurukimlat ining garo mga mata. Dakol na luho an ginibo ni Gugurang, ugaring kulang pa an liwanag kan mga nagkikirimlat na liwanag sa langit.

“Kaipuhan ko pa ki mas dakulang luho!”

An ginibo niya, gamit su saiyang garod, ginudak niya su marang daga buda pinabuklod niya ini. Diit-diit naglangkaw su natipon na daga. Naglangkaw ki naglangkaw ini sagkod nakabanga na kaini su tahaw kan langit buda daga. Tulong aldaw na sinakat ni Gugurang su natipon na daga. Naabot niya su puro kaini tamang-tama sa pag-abot man kan diklom sa langit. Duman sa puro kan natipon na daga, itinusok ni Gugurang su saiyang garod sa diklom nganing sarong dakulaon na luho an magibo. Hali sa luho, luminuwas an ilaw na garo tugang kan liwanag pagwara an diklom. Ngonian, dawa igwang diklom, sa tabang kan mga saradit buda ining sarong dakulang luho naging maliwanag an kinaban dawa yaon an diklom. Dawa sa kapu’ngawan, nakamating diit na kaogmahan si Gugurang kan pigtata’naw niya an nagkukurukimlat na saradit na luho buda an maliwanagon na dakulang luho sa langit. Dawa an buklod na tinipon niya nagtao saiyang trangkilo. Narumdom niya gilayon si Pagkamuot, ugaring garo igwa nang hamis an saiyang kamunduan. Kan panahon mismong ito, tinaram ni Gugurang: “Ba’go mahudyan an gabos, arog kan nangyari sa sakuyang Pagkamuot, tata’wan ko kamong mga apod, mantang yaon pa kamo. Aapudon ko an dakulang luho na ‘bulan’, an mga saradit na luho na ‘bituon’, buda an halangkaw na dagang ini na ‘bulod’. Nadaog ko ngonian an diklom dawa ini an saiyang panahon, kaya pati ini sakuyang aapudon. ‘Banggi!’ iyan na puon ngonian an saimong ngaran.” Ini an osipon kun pa’no ginibo ni Gugurang an Banggi, an Bulan, an Bituon, buda an Bulod sa paghanap niya ki Pagkamuot.

Lingaw nang osipon kan mga suanoy na panahon an sunod. Osipon kaitohonononon pa na su enot daang pag-abot ni Gugurang sa pigkarawatan kan saiyang mga aking si Magayon, Karapsaw buda an aking dai na kaipuhan pangaranan, na inapod niya nang Pagkamuot, buda iyo an pighahanap niya ngonian, pirang liwanag buda banggi daang nakatindog sana si Gugurang sa sarong lugar, pigmamaanan an saro sanang bagay: an hudyan na mga gira kan bitis ni Pagkamuot. Tulong pades man sana ki saradiyot na bitis an itoon, buda luway-luway na daa ining napapara.

Ba’go daa dagos na mawara, naisipan su boot ni Gugurang na ka’gan ining patandaan. Sinugo ni Gugurang su kina’ban, na gibuhan na paagi na dai mapara an gira kan aking dai niya napangaranan. Ngani pirmi niyang marumduman su lugar kun sain hudyan siyang nahiling.

Kinaagahan, duman sa mga pades kan bitis, may nagtubo na mga tanom. Pag-agi kan panahon, nagkadahon an mga ini. Naghaloy pa su dahon naging kun bako burak, bunga ki manlaen-laen na kulor buda itsura. Dulo pa kaiyan, igwang parong na naghahali sa mga tanom na marayrahay. Naogma si Gugurang sa ginibo kan kina’ban. Pirmi na siya nagbabalik duman ngani hilingon kun anong ba’go an nangyayari sa mga tanom.

Sarong aldaw, dakulang kigkig na sinundan ki nganang kamunduan an uminabot kay Gugurang kan nahiling niyang su mga magayon na mga burak buda bunga, nawa’ran na mga kulor, su iba nawaltak sa daga buda naging iba su itsura, su iba nagluluwas na ki malaen na parong. Hinapot niya su kina’ban kun ano nangyari, nata tinugutan niyang mangyari ini. Sabi kan kina’ban, “Dai ka magha’dit Gugurang, bako pa tapos an gabos, bumalik ka digdi pakalihis ki tulong liwanag buda duwang banggi, mahihiling mo an buot kong taramon.”

Naghalat managgad si Gugurang ki tulong liwanag buda duwang banggi. Sa ikaapat na liwanag, buminalik siya sa kawatan. Nakigkig siya sa saiyang nahiling. Su dating mga tanom, dulo pang duminakol, dulo pang ruminambong su dahon, su mga burak buda su bunga. Halos napano na ninda su bilog na kawatan. Pa’no ini nangyari, hapot ni Gugurang.

“Dai ko aram. Ika tabi an kagsugo, ako sana an kag-utob.” an simbag kan kina’ban.

“An sugo ko, panuon mo ki arog kaini an saimong sadiri, kina’ban. Sagkod sa dai na akong mahihiling na marang daga.” Taramon ni Gugurang.

Ini an osipon kan kun pa’no nagkaigwang burak, bunga, tanom buda kadlagan an kinaban sa paghanap ni Gugurang ki Pagkamuot.

An pangatulong osipon manungod sa mga nangyari sa kina’ban sa paghanap ni Gugurang ki Pagkamuot, mangyayari sa pinakapuro kan kaawagan kan kina’ban kun sain marahunonon an daga buda an paros garo kalayo. Duman nakamati si Gugurang ki nganang paha. Sa huruharayo nakahiling siya ki danaw. Magayunon an danaw, nagmamaris-maris an kulor kaini. Daing hiro-hiro an tubig kaini, nasasalming an bilog na langit.

“Magayunon na danaw, makiinom tabi ako.”

“Sige tabi Gugurang. Pero bakong ako an pinakamagayon na danaw na nahiling mo?”

“Sa paglibot ko sa kina’ban, iyo, ika an pinakamagayon sa mga nahiling ko. Garo ka salming, kayang mahiling an bilog na langit sa saimong pandok”

“Iyo tabi, iyan an sakuyang yaman. Sige tabi, mag-inom ka na.”

Umininom si Gugurang. Paka-inom niya ugaring, turutadtaod namati niya pa man gilayon su paha. Garo paha na wara man sa saiyang halunan. An ginibo niya, umininom gilayon siya. An nangyari, pakainom niya, turutadtaod minabalik su paha. Pabalik-balik siya sa danaw; kun pirang otro dai na mabilang. Sagkod nahiling niya na sana na su danaw, nagi giraray na daga. Dai lamang nahali dawa diit su saiyang paha.

“Daing kamugtakan an saimong magayon na tubig. Dai kaini kayang halion an paha na yaon sakuya. Dapat sana saimo an magmara.”

“Gugurang, ta’wan mo pa akong saro pang tsansa ngani purbaran ko an sakong importansiya. Dai mo tabi ako pagwalaton na siring kaining mara buda daing laog.”

“Tata’wan taka pang saro pang tsansa. Magkakaigwa ka pang tubig, pero dai ki makakainom kaini na nabubuhay sa daga. Sa tubig mo maataman ka ki manlaen-laen na klase ki lalang. Pirmi takang papahiruon ngani dai ka makabilog ki salming, ngani an saimong kagayunan bako sana sa ibabaw, kundi sa rarom. Magigi kang hararumon, pero an magigi mong tataramon iyo an silensiyo. Buda ngani marumduman mo an saimong lugar sa kagabsan, dai kang ibang gigibuhon kundi magbalik sa daga, ngani dai mo malingawan kun pa’no an maging mara buda mapaha na dai nahahali.”

“Digdi sa balos na itinao mo sa sakuyang kasalaan, an magigi kong katanosan. Irorokyaw ko an saimong balos, Gugurang. Mabalos.”

Ini an osipon kun pa’no nasapar ni Danaw an balos kan Diyos, kun pa’no enot na naitaram an “Mabalos” buda kun pa’no ginibo ni Gugurang an dagat, sa paghanap ki Pagkamuot.

Digdi ngona tatapuson an mga osipon kan paghanap ni Gugurang ki Pagkamuot.