AN TINDERA

Ano an nasa mata kan tindera
sa laog kan rehas na iskrin?
Su pigmamawot daw
kan gabos na paratinda—
kwarta. Bako man gayod
saiya an tindahan na ito.
Saka aram niyang pano na
an kaha. Pero kaipuhan
niyang maghalat. Ibahan
an mga panindang dai pwedeng
mawalat. Baka nalaom siya.
Pero kasubago binuksan niya su pinto,
may tinapok sa basurahan.
Naghiling-hiling pa ngani
sa tinampo, nagpahuruhayahay
sa paros kan kaskas
kan mga awtong pasiring sa kun sain.
Huna ko bumalyo siya sa tinampo,
pero uminatras, luminaog giraray
dai nang luwas-luwas.

Dangan, huni na naman siya nakatanaw sa luwas.
Ano man an saiyang pighihiling—
su bakanteng loteng kadlagan
na nagsasabing bawal magtapok ki basura?
Dawa nasa hampang, dai niya naman ini nahihiling.

Kun may parokyanong minahaloy
para sa halipot na huron
ihapot niya pirmi ini kun mapasain.
An iba sa mga harayo maduman.
Gurano karayo, lampas sa arog kaining lugar, mahapot siya.
Lampas pa sa luminampas diyan, masimbag sinda.
Nata, maiba ka?
Rumdumon nindo
ta nag-ulok naman kita ki arog kaini,
kun masimbag siya kan pirmi niyang pigtataram,
dai, tama na ako digdi.

Pirmi sa sarong paaram iwalat an tindera.
An saiyang mata arog an paghagad
kan sarong dai nakakasawod.
Pero aram niya na dai man maitatao,
dai niya man maaako.
Ibayaan siya kairiba
an mga panindang dai puwedeng bayaan.

Sa likod kan pahaling mga nakahuron
nahihiling niya an saiyang buhay—
naglalapag. Pig-aagda siya kaini
pasiring sa mga lugar
na muya niyang maduman—sa lugar
na siya an pigbabantayan, may kantidad;
siya an pighahagadan ki mga istorya
kan mga nabayaan—parayo saiya
muyang mawara.
Agosot 29, 2006. Pawa.

AN ESTRANGHERO

Sa tahaw kan paoro-otro nindang piggigibo
nag-abot su estranghero.
Arog an lagapak kan gabat
sa dai naghahangos na tubig. Guminibo
ining singsing ki pagmuklat.

Pinalibutan ninda siya sa talimon
kan saindang pagmaan
arog an nadudurat na ayam.

Mala sa pandok niya an pinilaan na labod
kan ogma na aram nindang gibo sana
kan sarong bulawan na panahon
na dai na ninda naabutan.

Muya garo nindang hapruson
an lawas niyang ibidensiya
kan sarong suanoy na osipon
pero takot na magduot
ta garo pakpak kan kalibambang
baka marunot.

Para sa osipon na ini
sa daghan ninda duminaguso
an sarong dayong pagmate: pagmawot.
Dai ninda aram kun ano an dapat gibuhon
kaya pinadagos ninda ini—siya.
Dangan sa lambang saro
naghanap ki pandok
na baka lamang makamidbid
o makarumdom kan mga gawi
na bako naman sainda.

Bako para saiya
kundi sa tataramon niya
kaya tinao muna ninda an tukawan
kan kagurangnan.
Dinulot saiya an mga pagkaon
na mga batala sana an nagkakakan.
Pinadurog saiya an mga babaying
dai pa nadudutan.
Dangan dai man ninda sierto
pero garo kaipuhan,
nag-ogma sinda, nagtaong atang,
bako para saiya
kundi sa saiyang itataram.

Kan nahubas na su mga dulay
na pigkakaturugan kan alak
para ki Gugurang,
kan dai nang bunuon
sa gastadong kadlagan,
kan su aning tinagama
kan pirang henerasyon
naluwag na sa tuludan,
su lugar na binayaan kan kaogmahan
guminabat sa paghalat.

Maalangaangon sa dakol na iuran
su bangging nagtiripon sa mga tawo
sa estranghero.
Sa dampog hirigot
su mga kikilat
na nagkasarabod
na garing mga ugat.

Su katoninungan
arog kan paghalat na maglaylay
su bitis kan bibitayon.
Su mga duli-duling kinadakulaan
na an paghuni dai naghuni
ta garo may tataramon na importante.

Dangan
hali sa estranghero
kuminamang su tataramon
na garo bangog
kan ngimot na haloy na nakasara
pasiring sa mga tawong nagkamurungnan.

Haluyon sinda duman mga estatwang laman.
Kun dai niyani huminugpa su uran
dai sinda maburuklusan
pasiring sa saindang lambang kubo.
Duman gabos sinda nakahiling sa baba
garo mga naumayan na gadan
mantang pigrurunot su daga
kan mapanason na uran.

SARONG MAINIT NA ALDAW

Dakol an naghahagad kan aldaw
na magin arog kaini.
Ini an minapabulawan sa mga tinampo
sa pigbabalad na ani, an minaparambong
kan mga halayhayan sa mga dinurumog
sa paglaba, an minapadagos sa pagbuhos
ki tulang sa mga paa kan mansiyon
na pigtatapos, an minasibot sa sadiyot
na bagting kan pigtitindang palipot.

Gari ka naghihiling
sa bintanang malinawon an salming.
Gari kita pigpapahiling:

Su liwanag arog kan init
na nagmukna sa kinaban.
Hali digdi minahugpa an linaw
sa mga itsura. Rirawon.
Garo ritratong ikinurit ki tarom.

Namamate ko su nahiling ko: Pigsasapna kita—
piggigibo giraray.

Hali satuya minaluwas
an hilaw na lawas
na nagkurubong sa diklom
sa itsura kan tubig
na natipon sa malipot na panahon.
Siring man sa irarom kan arik-arik
muyang pumaknit kan gayon
hali sa mga dai narereparo
dangan magturon-turon
sa dagang mainiton—sarong sayaw
ki pagpamidbid: Hilinga, huni kami

Hilinga, ta parakua man an init na ini.
An ragit arog an dagit
kan pagbawi. Ano an pigbabawi?
Kalumuyan. Pigbabalik an tagas
sa kinaban nganing mabuhang
mawaran ki kupot
arog kan minapasang marang daga.
Hali digdi makaluwas daw an pisog
kan kapinunan?

Pigbabalo kita kun sagkod sain
an kayang itao. An gibuhon giraray kita
bakong arog kaini kundi daing natok na mga gapo—
magin kaarog kan pigtatangad na mga lawas
na daing digta—purong enerhiya!—
mga lansang buda yelong pataw-pataw
sa kahewasan.

*
Sa kahaluyan
arog kan bagang kinaon kan sadiring isog
suminibog na su init
pasiring sa saiyang kapinunan na rarom—
sa lugar na pigtalikudan kan mga bulod—sa diklom—

o kita an nagrayo sa pagkadaog. Makakarayo daw kita?
Ta dai pa tapos—ta daing kasagkodan—an talimon
ta sa kalayo, sa init na garo dagit, na garo pagkamuot,
na minagibo satuya,
na minaraot satuya.
Pawa Agosto 28, 2006

ASTRONOMO

1
Kinadakulaan ko na an pagtangad.
Puon sa mga kawatan kan kakawat
na nakua sa aginaldo o kaaldawan.

Pag ako naghagad kaini pero dai tinawan
minahurok ako palaog sa sadiri
dai minaluwas, hanggan dai napaonrahan.

Huna ninda habo ko sana magkakan
o pigtutuyo kong maghelang.
Sa hadit kan magurang, bibakalan ako
kinaagahan. Muya ko nang magadan
ta maski paburubalintukon ko su kawatan
dai ko na mamuyahan.

Sa pagdakula ko, nagdakula man su kawatan:
su oro-awto nagin kotse,
su harong-harong nagin babayi.
Madalion pating tangadon,
pano hararayuon.

Arog kan enot, ako naghagad, ako natawan.
Arog kan enot sa kada pagtao sakuya
nawawara an siram.
Puon kaito an matawan
nagin sarong takot,
buda an pagmawot
nagin pagkamuot.

2
Kaya pagminatamong na an diklom
sa bilog na lugar,
pag dai na ki masabutan na itsura
sa hibog kan itom,
pag an kinaban sarong plato
ki mga daing namit na kakanon,
minasirip na ako sa mga lenteng
nakapuntok sa harayo: sa mga kalag kan bituon,
sa mga dai kayang kuwaon. Minatangad ako.
Sigurado ako na dai matatawan. Matangad akong daing katapusan.

Puwedeng man hilingon na garo ini pagbadil
ki mga bayong sa bangui.
Sablok, bako sa kamawotan
na maka-igo, kundi garo sa haratihit
kan tanglay kan paghalat buda pag-asinta
kan habo man buda dai man makukua.
Agosto 24, 2006. Pawa, Tabaco.