Paslo

May midbid akong ayam. Dai ko aram an apod saiya, pero kun ako an papapilion, Paslo an angay saiya.

Ta paslo siya. Lawas niya sa paslo. Kapasluan na nagkalawas. Ngimot na naging ayam. Paghumhom an sentro kan saiyang pagkaayam.

Sa maghapon, apat sana an gibo niya: mag lukob-katurog, mambatok, magdila kan lusi niyang la’tog, dangan iyan, magkakan. Otsenta porsyento kan panahon niya sa pagkakan, baynte, ibaranga kan tulong tada.

Ngonian, an saro sa mga udto ni Paslo. Nakakaon pa sana siya. Nakaluko sa tahaw kan dalan kan natad sa dakulang harong, pigtutunaw su kinaon ngani kumaon otro. Kunsabagay, supak an saiyang bahogan. Solo bayang ataman kan duwang pasloon man na among dai na ikaya an kakanon.

Sarong ikos, munan, an nakaparong kan tada niyang dugi kan mublad na tada saiya kan amo niya. Padiit-diit su kasmag sa bitis kaining oragon dumulag. Ugaring dai pa ngani lamang nakapirang lakad su ikos, kinuslaban na ini ni Paslo: “Hoy! Sakuya an! Kakaonon ko pa an!” Ruhab si mingming.

Sa takot na mainaan su pigtada-tada niyang tada saiya, dawa basugon pa, suminungkal ki nagkapirang hablo si Paslo. Kan dai niya na kaya, lukob naman siya.

Tadtaod dai pa ngani naghaloy, duwa naman na rignos an nadagka sa mga mukmok na nagkaurula sa bahogan ni Paslo. Dai pa ngani nakakatuka su bayong, aw ta, ruminaburab naman su gadya: “Hoy! Sakuya an! Kakaonon ko pa an!” Layog su duwang gutom.

Duminulo pa lugod su ha’dit kan ayam na baad sa sunod dai niya na mabantayan su saiyang bahogan, kaya dawa maburuldit na an tulak pigpirit niyang ubuson su saiyang tada. Ugaring dakulon pa, buda dai niya na kinaya, kaya lukob naman siya.

Dakol pa an nagbalong magrani sa bahogan ni Paslo, gabos kaining inarabtan saro. Dulag sinda gabos sa isog buda, iyan, kapasluan ni Paslo.

Sa paburugaw-bugaw man na ito, napagal si Paslo dawa purupapano. Nagyuruyungka na siya kan sa paultanan kan gate na saiyang pigbabantayan may nagsi’rip na sarong ayam. Arog kan ibang nagkairinot na nadagka kan panuon pang bahogan ni Paslo, luway-luway ining nagrani. Inda man kun nata ito, pero si Paslo, dawa maisog buda, iyan, Paslo, dai nakahiro. Dai siya nakakuslab o nakaraburab, dai nakabatok o dawa ipahiling an ngipon. An huna man lugod kan dayong ayam turog mananggad si Paslo. Sa totoo, aram ni Paslo na huna kan naglaog na ayam turog na siya kaya ini nagkaigwang kusog na buot na lumaog, buda mala ta iyo mismo ini an muya ni Paslo na gibuhon kan dayong ayam, nagkurukaturugan siya ngani dumagos ini.

Sa nganang punaw garo kan dayong ayam, dai na ini nagduwa-duwa kun totoong turog o bako si Paslo. Tulos kaining binalbagan su yaon sa bahogan, buda an palibot niya dagos na nalingawan.

Sa piking pagpikit-pikit niya kan saiyang mata, pigmaanan ni Paslo an pinabayaan niyang bisita. Nagsusuka-suka ini sa pagkakan, an kustilyas sa tagilidan ralatudon nang garo mga ugat na may hilang. Iba sa mga hayop na nagdulok sa saiyang kakanon kasuba’go dai makuang pahalion ni Paslo an hayop na ngonian pig-uubos na an kakanon sa pigburubantayan niyang bahogan. Garo baga igwa ining darang kantidad na mas may balor pa sa piglalanganlanganan niyang bahog.

Mala ta dai man ki nag-ulang, dagos su kakan kan dayong ayam. Dawa pa ngani nahiling niya nang nagmuklat si Paslo, nagtindog buda nagrani saiya, dai niya na hinali su ngimot niya sa bahogan buda pirit pigsususo an pwedeng ilaog sa saiyang ngimot sa pag-antisipar ki posibleng dulak. Pero dai siya dinulak ni Paslo. Nagrani sana ini saiya, arog kan luway na ginibo niya parani sa bahogan kaini kasuba’go. Idinuot ni Paslo an saiyang ngimot sa dayong ayam, pinarong su tulak kaini, su tabay, su talinga sagkod su lubutan. Haluyon duman si Paslo. Pigrururumsa su saiyang dungo sa lubutan kan ayam, pigsurusungkal, garo may ba’gong nadiskubreng kapunawan na pwede niya naman kapasluan. Sagkod sa dai na siya naugkan sa pagparong sana, dinilaan niya na ining garo na man kaunon. Dangan, pati pagdila nawa’ran na ki hamis, bako na makamuya, suminakbat siya sa likod kan dayong ayam buda nagbalo nang makigsumaro.

Tuda su kasta ni Paslo, tuda man su hablo kan saiyang pigmamaruan.

Saro sana ining udto sa kinaban buda ini sarong ritratong bakong uru-aldaw mo mahihiling digdi pero bakong mati mong iyo nanggad an esensya kan uru-aldaw tang paghingowa? Sarong ayam na sa desperasyon lingaw na an gabos, nakadu’du’ an payo buda ngimot sa bako niya man bahogan mantang sa likod niya aram niya pero dai na siyang pakiaram na piggigibo na siyang pasiraman kan may sadiri kan saiyang pigkakakan.

Ini an buhay kan midbid kong ayam na dai ko aram an ngaran pero kun ako papapilion, aapudon ko siyang Paslo. Baad midbid mo man siya. Kumiling ka dai daw nasa lubutan mo siya? 


Marso 24, 2011. Karangahan.

Kararigusan

Arog sinda kaini nag-oorogma: mga kaakian nagtuturuklangan pasiring sa tubig, maha’was para tumuklang o tuklangon gilayon. Maghapon, pinano ninda an daing pirok na aldaw ki kurahaw, kagrit kan saindang ringsal, kaduratan, kabuahan. Paorootro. Ano daw kun isi ninda na sa harayo garo ninda pigsasarama-samaan an lambang saro, ta sa arog kaining kawat sisay man an makakalikay na dai makatimtim o makainom kan naglalabaog na tubig kan saindang ugsong, ati, ba’ngog, lutab, luha, mga paknit kan saindang sadiri? Sa harayo, sa mga mata kan mga nasa kubo, an mga bakong dumog, may pigmamati an tu’lang o mata’bang na an daghan na an hiling sa gibo ninda isumada sa hugakon na terminong: karapsaw.

25 Marso 2011. Dos Montes, Malilipot.