An inodorong haloy magbaba
oportunidad an tao satuya
na mahiling an satong pagkadaga.
1-20-2012. Tayhi
HARIBOL SURALISTA
Pag-omawon an Kagurangnan, an pursang minabusol kan sakong pluma. Haribol.
Pagkadaga
Trahedya
Ta an wara sana an pighahanap, an yaon naghihingowang mawara ngani hanapon.
Patawara, kun mas namutan ko an saimong pagkawara kaysa saimo.
1/18/2012. Tayhi
INGGO HABO
Ini an istorya ni Inggo Habo, an aking puon aga sagkod banggi, “Habo, habo, habo!” sana an aram itaram.
Pag-ipukaw si Inggo pagkaaga kan saiyang ina, “Habo, habo, habo!” an simbag niya. Ikaag an tamong o ulunan sa pandok niya buda minataram “Habo ko pang magmata!”
“Aw na aking ini, kaipuhan mo na magmata ta mapamahaw ka pa, mahuhudyan ka sa eskwela.” Pakihuron kan ina niya.
Simbag ni Inggo: “Habo, habo, habo ko magpamahaw, habo, habo ko mag-eskwela!”
Pakabuhat sa higdaan, diretso si Inggo sa sala, bubuksan an TV, imbes mamahaw na sa kusina.
“Aw na aking ini, kaipuhan mo na magpamahaw ta makarigos ka pa, mahuhudyan ka na sa eskwela.”
Pakihuron kan ina niya.
Simbag ni Inggo: “Habo, habo, habo ko magkarigos, habo, habo ko mag-eskwela!”
Pakatapos ki pirang “Habo, habo, habo” buda “habo, habo, habo” pa, nakapamahaw na si Inggo. Dangan nagduman ini sa higod buda nagdakop ki kalibubog, imbes mangarigos na sa may bumbahan.
“Aw na aking ini, kaipuhan mo na mangarigos ta masanli ka pa, mahuhudyan ka na sa eskwela.”
Pakihuron kan saiyang ina.
Simbag ni Inggo, aram mo na. Habo, habo, habo buda habo, habo, habo pa.
Sa eskwelahan, an simbag ni Inggo Habo arog man kaan. Kan nagtataram su saiyang titser, si Inggo nagtataram man sa kataning niya sa tukawan. Tinaraman siya kan titser na magdangog. Simbag ni Inggo, “Habo, habo ko tabi, Mam.”
“Aw na aking ini, kaipuhan mo magdangog sa leksiyon kun muya mong may maukudan.”
Pakihuron kan saiyang titser.
Simbag ni Inggo sa titser niya: “Habo, habo, habo ko tabi, mam magdangog; habo, habo habo ko tabi, makaukod.”
Recess, gabos nagkakarawat sa kawatan. Ugaring si Inggo yaon sana sa mga bangko. Aram mo kun nata? Pag may minaagda saiyang magkawat, an simbag niya aram mo na, habo, habo, habo buda habo, habo, habo pa. Nugad muya niya na man magkawat, ugaring wara na ki nag-aagda saiya ta aram na ninda an isisimbag niya, habo, habo, habo buda habo, habo, habo pa, dawa nugad muya niya. Kaya si Inggo, sulo-solong nag lilibot-libot sa higod kan saindang eskwelahan, naghahanap na sana ki kalibubog.
Kaya kahalat-halati sana ni Inggo an urulian, ngani makatukaw na siya sa hampang kan TV, buda maghiling ki cartoons sagkod banggi.
Kaito, nagsasabay saiya an saiyang ama buda ina sa paghiling, ta naghihiling man ini kan bareta sa TV, ugaring pag-ihagad saiya kan ama an remote kan TV, an simbag ni Inggo, aram mo na: habo, habo, habo, buda habo, habo, habo pa.
Kaya si Inggo, solo sa sala, mantang an saiyang ama buda ina naghahanap na sana ki kun anong gibuhon. Nugad pig-aagda siya kaini na magduman sa plasa o magsimba, ugaring an simbag ni Inggo aram mo na, habo, habo, habo buda habo, habo, habo pa.
Arog kaini su sarong bangging namidbidan ni Inggo si Lola Kayang. Hinuron kan ama buda ina niya si Lola Kayang ngani bantayan si Inggo ta mahali sindang mag-agom. Mapasiring su duwa sa plasa para maghiling ki sarong palabas.
“Inggo, digdi ka ngona kay Lola Kayang ta mapa-plasa ngona kami.” Natakot bigla si Inggo, ta an itsura ni Lola Kayang arog kan mga gurang na nagiging aswang sa mga palabas na pighihiling niya sa TV. Dakulon na gira an pandok kaini, halabaon an puting buhok, sagkod sa iksan, buda an mata kaini, pagminahiling garo aram niya na maraot kang aki. Ba’go makataram si Inggo na muya niyang mag-iba, nagtaram su ama niya na “Aram ko man na habo mo mag-iba kaya digdi na ngona kamo. babantayan ka ni Lola Kayang mo, maging mabuot ka saiya.” Nagpaaram na su magurang niya kay Lola Kayang sa may pinto, dangan sinarado na ini kan gurang.
Dai nagriribok si Lola Kayang, nakahiling sana ini sa TV sa pighihiling ni Inggo. Pero garo namamati ni Inggo na dai man talaga ini naghihiling kan palabas sa TV. Aram niya man na sa edad ni Lola Kayang dai niya naman mamumuyahan an cartoons.
Mala sa takot garo ni Inggo kay Lola Kayang kaya naisipan niyang tangruon ini kan remote kan TV. Baad pagginibo niya ito, dai siya kaini kaonon, arog kan piggigiribo kan mga gurang na nagiging aswang sa TV.
“Lola Kayang, muya mo tabi maghiling?” Hapot ni Inggo.
Kuminiling saiya si Lola kayang buda nagkiri-kiri. Dangan huminiling gilayon ini sa TV.
Naisip ni Inggo na ibalyo su channel sa bareta. Ini garo an muya kan mga gurang arog sa saiyang mga magurang. Pighiling niya kun maba’go an pandok ni Lola Kayang, kun maoogma ini.
Warang nagba’go sa pandok kan gurang. Dulong natakot si Inggo. Muya niyang dumalagan paluwas o sumuriyaw sa mga pagtaraning, ugaring naisip niyang mas makatakot an diklom sa luwas, buda dai siyang maisip na isusuriyaw. Nag-isip pa si Inggo ki iba pang paagi. Dai siyang ibang maisip kundi an kahurunon si Lola Kayang. Sa hiling niya pag nakipaghuron saiya an gurang dai siya kaini kakaonon.
“Lola Kayang, muya mo tabi magkakan?” Hapot ni Inggo. Baad pagpinakaon niya an gurang buda mabasog ini, dai na siya kaini mamumuyahan kaunon. Pero arog kan dati, nagkeri-keri ini buda nagbalik sa paghiling ki TV.
“Lola Kayang, muya mo tabing juice?” Hapot ni Inggo. Baad paha siya. Pagnakainom na siya, baad dai niya na inumon an sakuyang dugo. Pero arog gilayon kan dati, nagkeri-keri ini buda nagbalik sa paghiling ki TV. Baad pula siya kaya dai siya nagtataram, huna-huna ni Inggo.
Dai na aram ni Inggo kun ano an saiyang gibuhon. Nagrararom na pati an banggi, nagluwas su bulan, buda sa harayo igwang naghayang ayam, Awooooo, an sabi kaini, natatakot siyang dawa anong oras baad magi nang aswang si Lola Kayang.
“Muya ko na tabi mag-uli su ama buda ina ko.” Pakihuron ni Inggo. Nagkiling saiya si Lola Kayang.
“Habo, habo, habo, habo. Bakong iyan an pirmi mong pigtataram, Inggo Habo?” Pinahiling ni Lola Kayang an garo galyang niyang mga ngipon. Buda nagrani ini saiya.
Nagparasuriyaw si Inggo, buda nagparasuriyaw pa.
Sunod niyang naaraman, yaon su pandok ni Lola Kayang sa hampang niya buda pigyuyugyug siya kaini. Nangiturog palan siya sa paghiling kan TV.
Pangiturugan man sana palan taramon ni Inggo sa saiyang sadiri. Turutadtaod, nag-abot na su saiyang magurang.
“Kumusta kamo? Dai man tabi nagparapasaway saimo si Inggo, Lola Kayang?” Hapot kan saiyang ama sa gurang. Nagkeri-keri si Lola Kayang, buda nagtindog na ini.
“Dios Mabalos palan tabi Lola Kayang” taramon kan saiyang ina hali sa kusina. “Inggo, pakisara na tabi an pinto pagluwas ni Lola Kayang mo.”
Hinalat ngona ni Inggo na makaluwas si Lola Kayang sa pinto ba’go siya nagtindog buda nagpasiring sa pintuan. Luway-luway niya ining tinuklang para saraduhan. Pero ba’go niya masarado ini, may nagkapot sa saiyang kamot buda sarong ngimot na pano ki galyang na ngipon an nagtaram, “Maray ta dai ka na naghabo, habo, habo, Inggo Habo!”
TA DAI
Ta dai ki tuminagdo kaito satuya,
iuuka ko an pakawara mo sa gabos
na pelikula, istorya, ritrato na igwa.
1/16/2012. Tayhi
SA OPISINA, SA ORAS KAN URULIAN
Dapat kasuba’go pa ako naghali.
Pero nagdangog pa ako.
Sa mga paultanan sa pinto
an makina kan nag-aaraging ribok,
nagsasalak sa silensiyo
o pigsasagom kan espasyo
o pareho.
Minapuon. Maluway ngona.
Garo hali sa puro kan tinampo,
sa harayong lugar, sa lugar
na naging lugar sana
para sa pangyaring ini. Nagbutwa,
nakrear, kun arin man diyan.
Pakusog, padangadang.
Dangan an pag-abot, an pagkayaon.
Buswak ki tanog. Huni.
Ipatakig an mga salming na lanob,
sarong silag na suntok, manggad sana
para dai mapasa.
Dangan an pag-agi. Pagpadagos.
An pagbalik, an pagbaliktad:
an puon naging ikog; an ikog naging puon:
patalimon: simulakra: puon sa ikog; ikog sa puon:
oroborus: an pagkaigwa nag-uli sa pakawara;
an kayaonan naging kadaehan: silensiyo
pasiring sa tanog pasiring sa silensiyo.
Halos siertong yaon na an hapot
ngani igwa lamang dawa an simbag wara:
may nakadangog kun nangyari?
May nagdadangog kan nangyari? Nangyari?
Halos madali magdeklara na daing giromdom
an espasyo: kun dai ako, ini nangyaring dai:
an nangyaring dai, dai nangyari. An takig
sa salming warang gira o lata, an pawang sa pinto
kun igwa man na natubong, napangaputan,
iyo an tada-tadang unit kan tanog na naglalaog,
silag. Sa mata, kinaagahan, sarong silensiyo.
1/16/2012. Tayhi.
PWEDE KA MAGHANGOS
Pwede ka maghangos
kun tuok an gubot
nakaladop sa tubig kan higot
buda kidit na pag-ipos
pwede makabuhi sa pagkabutod
kun magha'was sa la'bog
kan paorootrong kadaeng laog
ba'go dagos maguyod
kan pairarom na atog
kontrahon an sulog
tumindog, tumalikod, dai mag-arog.
