Haribol Suralista: Mayong Uran

Sa Puro kan Ulok
Hagad kan kinaban
sa ngaran kan pakisaro
na ako makitinuhan
sa kagabsan.

Sa pagsirang, pagsulnop kan aldaw
sa pagtindog, pagrumpag kan antenang halangkaw
sa nasabat, nasulbod na kamidbid
sa waltak na dahon
nalihisan, nasilaod kan sigid
minatino ako, minangirit.

Sa puro ugaring kan ulok
may duon na minasabloy
arog kan sarong magabaton na kahaputan
paokod kan sarong ribong taon
luya na dai uminagi sa kapagalan
hiling sa sarong kahewasan,
sa sarong gadan na linya
minasulit an kinidit na ngimot buda panga
sa pag-atubang sa puro
kaining panggang na kaawagan
sa irarom ko an buot
gugom na minagabot
ki matunukon na awot.
Marso 31, 2005
Pawa

Piyesta
Diiton sanang babayi an nakatana
kan piltik kan sakuyang tikab.
Saro sana.
Sa pag-ulakit sa daing namit na kinaban
dakol an tinangro
ki kaaldawan, sarong piyesta,
kadaklan minarayo
minasayuma sa tuludan
kan malutong inunog sa hibot-hibot
kan pag-omaw, dinapugan ki hangot
kan pandan na marokyaw.
Odok sa buot an saindang supog
na isayaw sa gabos na tahaw
pula kan rungas an upas
kan saindang "mabalos".

Dinarang ko ki haloy
sa pugon kan pagmati
an hinilumluman na ugbon
kan sakong nag-uuriyak na tangkal
nganing may mag-ugom sana
sa mansanas na hubal
kuspa kan daga.

Pero saro sana
an puminurot sa linuwag
na inatang ko sa bulan
kan sakuyang pagbuswak.
Dai niya gayod natios
na ako maluyos, sa panos.
Kaya niyani sa kahadaban niya
sinimot niya ako sa kamot
kan dahon kan batag.
Kaya man ako nagsubong pa
namudo ki mga rekado
nagbuno ki mga hali sa kadlagan.
Dai pa akong pinadagos
sa harong kong arog kaini.

Siya pa sana.
Ta sabot niya
kun pano an mag-ubak ki daghan
sagkod sa mahiling an layab kan tulang.
Mala sa mahaldat na ngipon kan kudkudan
sabot niya sagkod sa paggunaw ki natok
an paghapin sa harang kaining kalayong
minasurop sa takig kan naliliptan.
Kaya siya huminungit ta sabot niya
an ginikanan kan mga bangot na masibot.
Nata ako nagtatangro, an hapot.
Sabot niya na.

Su iba, sabi baga, basog na daa.
Si apo mo an. Mala lugod.
Sabot ko na an.
Lalo na pag-itaram nindang dai siyang supog.
An totoo kaan dai siyang herak na itinada
sa mga babaying narutuyan sa pakibidong
sa ibang karakanan.
Nobyembre 10, 2004
Karangahan
Kay Ca

Kan Nawara si Handiong sa Kadlagan

Ta si Baltog na an paragadan kan Opon
kaipuhan niyang lupigan an kadlagan.
Pasan niya ini sa rapak niyang abaga
nangangalag-kalag sa pandong
kan mga butang bitoon.

Sa daing kalag na kadlagan
aram niya kun ano an yaon digdi
kun ano an mangyayari aram niya,
an paghona
kan mga nabayaan
sa harayong duluhan,
an kaipuhan nindang isipon
nganing mapalsok ninda an mga ilaw.
Sa piyong nindang mata an isog ni Handiong
saindang parasagang sa gabos na maraot.
An hamot kan saindang pangiturugan
minalakop sa bangging tunog
sa rogadong mga tinanom.

Pangiturogan manugod kay Baltog
dangan sa suminalidang si Handiong.
Dai ninda aram na kagadanan an pagkaturog
sa inabutan niya, dai ninda aram
na ini san an totoong aram niya.
An pasan sa rapak na abaga
an panga kan Opon
sa talisay ni Baltog
nakaulok sa iya. Sa ugat niya
minakamang na malipot na helang
an parehong dugo na tuminuprik
hale sa gabos na tandayag na saiyang inutas.

Buminuka sa hampang niya an diklom
na daing lawas buda ngaran
muyang bumari kan saiyang tulang
aram niyang sa tigbas kan saiyang tabak
dai dudultan.
Aking daing kusog an boot niyang naghagad
na may lumuwas nang tandayag
nganing magibo niya na an kasugpon kan mga osipon
na kay Baltog puminuon.

Pero sa tahaw kan natitindugan niya
daing ruminuso
kundi an banggi
na daing hiro-hiro.
Yaon sana siya duman
nakatimak sa gadan nang awot,
an pulso kan daga, naghihibot-hibot
sa irarom kan saiyang gabat.
Disyembre 3, 2004
Karangahan

On Borlagdan's Poetry

A Rush of Metaphors, Tremor of Cadences, and Sad Subversions
By Tito Genova Valiente
titovaliente@yahoo.com

The first time I read the poems of Jesus Jaime Borlagdan, Jimple to those who know him, I felt immediately the seething movement of the words. There was a rush of metaphors in his works. I immediately liked the feeling that the rhythm caused in one’s reading for poetry, in my book, should always be read aloud. I was hearing the voice. It was a voice that happened to sound from afar and it was struggling to link up with a present that would not easily appear.

It was heartbreaking to feel the form. I felt the lines constricting. I saw the phrases dangling to tease, breaking the code of straight talk and inverting them to seduce the mind to think beyond the words. Somewhere, the poems were reverting back to direct sentences, weakening the art of poetry with its universe of ellipses and nuances, but then as suddenly as the words lightened up, the poems then dipped back into a silent retreat, into a cave, to lick its own wounds from the confrontation that it dared to initiate.

For this column, I decide to share parts of the longer paper I am writing about this poet.

In Karangahan, the poet begins with: Bulebard, ikang muymuyon na salog/ki gatas buda patenteng nakahungko,/ako ngonian kahurona. Borlagdan translates this into:Boulevard, you forlorn river/ of milk and downcast lights/ speak to me now. Savor the translation, for in Bikol that which is a dialog has become an entreaty.)

The poet is always talking to someone but in An istorya ninda, an osipon ta, he talks about a the fruits of some narrative: Ta sa dara nindang korona kita an hadi/ sa krus, kita su may nakatadok na espada./Naitaram na ninda an saindang istorya./Punan ta na man su satong osipon./This I translate as: For in the crown they bear we are the King/ on the cross, with the embedded sword./ Marvel at this construction, as the poet cuts at the word “hadi” and begins the next line with “krus” and the “espada.” Marvel, too, at how he looks at conversion and faith, a process that made us special but also wounded us with ourselves stuck with the sword.

Finally, the poet says those lines of the true believer: They have already spoken their story, now let us begin with our tale. The poet does not have a translation but will the istorya in this line be “history” and osipon be “myth.” Shall these last four lines in the first stanza be both a subversion of our faith embedded in a foreign culture or a celebration of what we are not, and what we have not become?
Puni na an paghidaw. Puni na an pagluwas/hali sa kwartong pano ki luha, puni na/an paghiling sa luwas kan bintana./Puni na an paghidaw para sa binayaan./Puni na an pagsulit sa daluging tinimakan./Puni na an paghidaw sa mga sinugbang utoban. Terrifying lines as the poet calls us to begin the remembering and also begin the moving out from the room full of tears. In the poet’s mind, the lacrimarum vale or valley of tears had become an intimate area for instigating his own release.

The rhythm is there as in a prayer. But it is no prayer. There is the repetition but it is not a plea. There is the self but it is one that has turned away from itself into something else. That self is one that shall face the recollection of the faith that has been burned.

And yet the poet, resolute when he wants to, loves to sing and hint of fear and anxiety. Even when he is merely observing children playing in the rains, he summons images of terrible beauty. The skies become diklom na pinandon na “may luho” (with hole). From this hole, comes the sarong pisi ki sildang/ tisuhon na buminulos. The poet stays with this metaphor with such intensity that the silken thread coming from the hole justifiably becomes luhang garo hipidon na busay/paluwas sa mata/kan dagom. Dark wit and a penchant for the horrifying are tandem graces in these lines.

This is the poet who can, without self-consciousness, tell us of the …haya/kan mga ayam na namimibi/nakakapabuskad ki barahibo/nakakaulakit ki lungsi. He whispers of “halas na rimuranon, malamti/sa hapiyap kan mga bituon.”
This is a startling universe, where dogs pray (and bay), and where fears bloom and paleness afflicts and infects, and serpents are caressed by the stars.

2 comments:

L E O N August 08, 2005 7:12 PM: totoo nga ang sinabi sa akin ni erik,
napakaromantiko mo magsulat.
nakikita ko sa bawat salita ng iyong
mga sinulat na balang araw ikaw ay kikilalaning pambansang alagad ng sining sa malikhaing pagsusulat.
Jai Jesus Uy Borlagdan August 11, 2005 2:47 PM: salamat leon, alam ko nakaharap na kita, sa AUL. salamat, puwede na sa akin yung magustuhan lang ng iba ang mga bagay na gusto ko, katapat na nun ang maraming pagkilala. salamat sa papuri.