Orasyon sa uran

Sige na uran
ulaa an gabos na dagit
sa dagang an unit pinaraknit
kan init na nagraragit.

Kan lipot mong hapros, bulunga
an kalintura kan mga namarahan ki natok.
An kamusingan
na isinapurak samuya kan alingahot,
dagonasa kan tipon mong kidit.
Giraray, lawiga an mga lana
na ruminabas paluwas
sa samong lawas na sulot.

Dugduga an mamarang kinaban
na naghihidaw an halunan.
Dugduga an gadan na kinaban
na baka lamang maumayan.

Kun nata ako nagbabaklay

Habo ko na magparasakay.
Minaluya an sakong tabay
pag dai nagagamit.
Buda kaipuhan nang magpasadit
ta an hangos garo na naiipit,
garo priming madalion nang madagit.
Ini an madaling ipasabot
sa mga naghahapot
kaya ini an pirmi kong simbag
kun ihapot ninda sa bintana
kan saindang lunadan
kun nata ako nagbabaklay.
Dai naman sinda minapirit
na ihapit ako kun maaagihan
man ninda su sakong dumanan.

Pero kun nata ako nagbabaklay
dai ninda masasabutan.
Pag tinaram ko an totoo
dai ninda mamumuyahan.

Makaskason an oras
pero igwa pang panahon.
Dai ako minahidali
ta habo kong mabayaan.

Dai ako minapadaog sa rayo.
Pag itimakan ko an saiyang ikog
an lawig minarani, minagaro.
Garo ritwal kan mga layas
na halas
sa sayaw kan pagmaro.
Ihinghing niya an mga adal
na napurot sa daga.
Sa sakuyang pagduko
sa banal na dalan
an mata ko mimuklat
sa mga pasang brilyante
sa paril, sa mga batiris
na daing padumanan,
buda sa mga pigtatangang insekto.

Ini an pigbabayadan ta
an dai makahiling

kan suanoy na sulog
kan salog sa irarom kan tulay
an silyab kan mga aking lawas
na minakintab sa karapsaw.

An Aki Sa Laog Kan Harong

An Aki Sa Laog Kan Harong
Su silensiyo sa laog kan harong
su sa barayleng kawat pagpundo kan tugtog.
Dai naghihiriro su mga bagay. Kidit
sa pagpasan sa sadiri nindang saray
na kumugtakan: an mamugtak.
Ini an saindang tibay, daing makadaog.
Ini an pruweba kan saindang pagkagadan.

Dawa pa, pinugol man giraray kan aki
su saiyang paghangos. Ginugom su kamot
nganing dai maglaylay pag natanglay.
Binurarat su mata maski magruluha
dai sana magpirok. Muya niyang mation
an tagas kan mga tukawan.
Saparon an pasensiya
kan mga garapon na gapo.
Sa arog kaini garo kairiba siya
sa saindang paghalat
kan sarong pag-abot na dai niya pa aram.

Dinupa kan relo su rayo
kan dose sa sais. Tisuhon
na ispin, nakatadok sa tahaw
kan matalimon na pansagang.
Namamate niya an paghali
kan saiyang pagmati.
Sa higot kan saiyang gugom
nalingawan niya su saiyang kamot.
Sa linaw na nagdumig sa saiyang mata
duminiklom su saiyang paghiling.
Luminataw su isog kan saiyang tagas
siniba su saiyang tulang.
Arog na siya sainda:
an liya-liyang nagtitipon ki liday,
an kurtinang nag-iipos ki paglataw.

Pag harani na an saiyang pagkalamos
iisip niya na nagririrop siyang perlas
na naguong sa batak sa kantil.
Kun minainit an saiyang daghan
iisip niya na arog kaan an higot
na kugos kan saiyang tatawanan.

May saro na sana
na dai siya napapapundo.
Nagtutuktok ini.
Arog pag bangging dai nang ribok
pigtatahob niya an saiyang kamot
sa tahaw niya nganing dai niya na madangog.
Ngonian na napahalo na niya su gabos na tanog
ini na sana su nadadangog.
Kan pinundo niya su gabos na paghiro
namate niya an paghiro kaini.
Naglalakop hali sa kun sain na rarom
na maski nasa laog niya dai niya maturo.
Nagtutuktok ini.
Nagtutuktok ini sa saiyang tikab.
Nagtutuktok ini sa saiyang kamot.
Sa saiyang luong. Sintido. Rapandapan.
Hanggan sa mapano siya ki mga tuktok.
Garo siya naghalon ki mga duwendeng
dai nagagadan. Pigraraot kaini
an saindang laoman.

Dangan kuminagrit siya
sa puro kan kaya niyang tioson.
Sa luwas, suminalak an tanog na ini
sa ikik kan mga bayong sa piot na mangga
buda sa arual kan mga surusuan na makina.


Translation:
The child in the house
The silence in the house
is of the dancing game when the music stops.
The things are still: strained
in carrying their own kept
condition: to be content.
This is their skill, none can surpass.
This is the proof of their deadness.

Even so, the child still held
his breathing. Clenched his hand
to keep them from dangling in case of strain.
Widened his eyes to the point of tears
just to keep from blinking. He wanted to feel
the hardness of the chairs.
Suffer the patience
of the stone jars.
In this way, it's as if he belongs
to their waiting
for an arrival net yet known.

The clock stretched for the distance
of the twelve to the six. An unswerving
spear, plunged at the center
of a circular shield.
He feels the departure
of his senses.
In his clench's tightness
he forgot his hand.
With the clearness wetting his eyes
his vision darkened.
His vicious hardness surfaced
devouring his bones.
He has become like them:
the rocking chair which gathers fluency
the curtain preparing its flight.

Whenever drowning nears
he imagines himself diving for pearls
stuck between the cracks at ocean's trenches.
Whenever his chest burns
he imagines it as the tightness
in the embrace of the one (for whom all of this will be given.)

There's one more thing
he can't hush.
It knocks.
Like at night when the noises are gone,
he places a hand
in his center to shut it off.
Now that he had all the sounds silenced
this is what remains sounding.
After he had frozen all movements
he can feel it moving.
Spreading out from a certain depth
he can not pin-point, even if it's within.
It knocks.
It knocks at his chest.
It knocks at his hand.
On his nape. Head. Underfoot.
Until he is filled with knockings.
As if he had swallowed deathless dwarves. They are tearing down
their prison.

Then he shrieked
at the limit of what he can take.
Outside, the sound blended
with the screech of the birds in the crowded mango
and the howling of jammed engines.



Part 1 of the PTALB Winning entries series

AN TINDERA

Ano an nasa mata kan tindera
sa laog kan rehas na iskrin?
Su pigmamawot daw
kan gabos na paratinda—
kwarta. Bako man gayod
saiya an tindahan na ito.
Saka aram niyang pano na
an kaha. Pero kaipuhan
niyang maghalat. Ibahan
an mga panindang dai pwedeng
mawalat. Baka nalaom siya.
Pero kasubago binuksan niya su pinto,
may tinapok sa basurahan.
Naghiling-hiling pa ngani
sa tinampo, nagpahuruhayahay
sa paros kan kaskas
kan mga awtong pasiring sa kun sain.
Huna ko bumalyo siya sa tinampo,
pero uminatras, luminaog giraray
dai nang luwas-luwas.

Dangan, huni na naman siya nakatanaw sa luwas.
Ano man an saiyang pighihiling—
su bakanteng loteng kadlagan
na nagsasabing bawal magtapok ki basura?
Dawa nasa hampang, dai niya naman ini nahihiling.

Kun may parokyanong minahaloy
para sa halipot na huron
ihapot niya pirmi ini kun mapasain.
An iba sa mga harayo maduman.
Gurano karayo, lampas sa arog kaining lugar, mahapot siya.
Lampas pa sa luminampas diyan, masimbag sinda.
Nata, maiba ka?
Rumdumon nindo
ta nag-ulok naman kita ki arog kaini,
kun masimbag siya kan pirmi niyang pigtataram,
dai, tama na ako digdi.

Pirmi sa sarong paaram iwalat an tindera.
An saiyang mata arog an paghagad
kan sarong dai nakakasawod.
Pero aram niya na dai man maitatao,
dai niya man maaako.
Ibayaan siya kairiba
an mga panindang dai puwedeng bayaan.

Sa likod kan pahaling mga nakahuron
nahihiling niya an saiyang buhay—
naglalapag. Pig-aagda siya kaini
pasiring sa mga lugar
na muya niyang maduman—sa lugar
na siya an pigbabantayan, may kantidad;
siya an pighahagadan ki mga istorya
kan mga nabayaan—parayo saiya
muyang mawara.
Agosot 29, 2006. Pawa.

AN ESTRANGHERO

Sa tahaw kan paoro-otro nindang piggigibo
nag-abot su estranghero.
Arog an lagapak kan gabat
sa dai naghahangos na tubig. Guminibo
ining singsing ki pagmuklat.

Pinalibutan ninda siya sa talimon
kan saindang pagmaan
arog an nadudurat na ayam.

Mala sa pandok niya an pinilaan na labod
kan ogma na aram nindang gibo sana
kan sarong bulawan na panahon
na dai na ninda naabutan.

Muya garo nindang hapruson
an lawas niyang ibidensiya
kan sarong suanoy na osipon
pero takot na magduot
ta garo pakpak kan kalibambang
baka marunot.

Para sa osipon na ini
sa daghan ninda duminaguso
an sarong dayong pagmate: pagmawot.
Dai ninda aram kun ano an dapat gibuhon
kaya pinadagos ninda ini—siya.
Dangan sa lambang saro
naghanap ki pandok
na baka lamang makamidbid
o makarumdom kan mga gawi
na bako naman sainda.

Bako para saiya
kundi sa tataramon niya
kaya tinao muna ninda an tukawan
kan kagurangnan.
Dinulot saiya an mga pagkaon
na mga batala sana an nagkakakan.
Pinadurog saiya an mga babaying
dai pa nadudutan.
Dangan dai man ninda sierto
pero garo kaipuhan,
nag-ogma sinda, nagtaong atang,
bako para saiya
kundi sa saiyang itataram.

Kan nahubas na su mga dulay
na pigkakaturugan kan alak
para ki Gugurang,
kan dai nang bunuon
sa gastadong kadlagan,
kan su aning tinagama
kan pirang henerasyon
naluwag na sa tuludan,
su lugar na binayaan kan kaogmahan
guminabat sa paghalat.

Maalangaangon sa dakol na iuran
su bangging nagtiripon sa mga tawo
sa estranghero.
Sa dampog hirigot
su mga kikilat
na nagkasarabod
na garing mga ugat.

Su katoninungan
arog kan paghalat na maglaylay
su bitis kan bibitayon.
Su mga duli-duling kinadakulaan
na an paghuni dai naghuni
ta garo may tataramon na importante.

Dangan
hali sa estranghero
kuminamang su tataramon
na garo bangog
kan ngimot na haloy na nakasara
pasiring sa mga tawong nagkamurungnan.

Haluyon sinda duman mga estatwang laman.
Kun dai niyani huminugpa su uran
dai sinda maburuklusan
pasiring sa saindang lambang kubo.
Duman gabos sinda nakahiling sa baba
garo mga naumayan na gadan
mantang pigrurunot su daga
kan mapanason na uran.

SARONG MAINIT NA ALDAW

Dakol an naghahagad kan aldaw
na magin arog kaini.
Ini an minapabulawan sa mga tinampo
sa pigbabalad na ani, an minaparambong
kan mga halayhayan sa mga dinurumog
sa paglaba, an minapadagos sa pagbuhos
ki tulang sa mga paa kan mansiyon
na pigtatapos, an minasibot sa sadiyot
na bagting kan pigtitindang palipot.

Gari ka naghihiling
sa bintanang malinawon an salming.
Gari kita pigpapahiling:

Su liwanag arog kan init
na nagmukna sa kinaban.
Hali digdi minahugpa an linaw
sa mga itsura. Rirawon.
Garo ritratong ikinurit ki tarom.

Namamate ko su nahiling ko: Pigsasapna kita—
piggigibo giraray.

Hali satuya minaluwas
an hilaw na lawas
na nagkurubong sa diklom
sa itsura kan tubig
na natipon sa malipot na panahon.
Siring man sa irarom kan arik-arik
muyang pumaknit kan gayon
hali sa mga dai narereparo
dangan magturon-turon
sa dagang mainiton—sarong sayaw
ki pagpamidbid: Hilinga, huni kami

Hilinga, ta parakua man an init na ini.
An ragit arog an dagit
kan pagbawi. Ano an pigbabawi?
Kalumuyan. Pigbabalik an tagas
sa kinaban nganing mabuhang
mawaran ki kupot
arog kan minapasang marang daga.
Hali digdi makaluwas daw an pisog
kan kapinunan?

Pigbabalo kita kun sagkod sain
an kayang itao. An gibuhon giraray kita
bakong arog kaini kundi daing natok na mga gapo—
magin kaarog kan pigtatangad na mga lawas
na daing digta—purong enerhiya!—
mga lansang buda yelong pataw-pataw
sa kahewasan.

*
Sa kahaluyan
arog kan bagang kinaon kan sadiring isog
suminibog na su init
pasiring sa saiyang kapinunan na rarom—
sa lugar na pigtalikudan kan mga bulod—sa diklom—

o kita an nagrayo sa pagkadaog. Makakarayo daw kita?
Ta dai pa tapos—ta daing kasagkodan—an talimon
ta sa kalayo, sa init na garo dagit, na garo pagkamuot,
na minagibo satuya,
na minaraot satuya.
Pawa Agosto 28, 2006

ASTRONOMO

1
Kinadakulaan ko na an pagtangad.
Puon sa mga kawatan kan kakawat
na nakua sa aginaldo o kaaldawan.

Pag ako naghagad kaini pero dai tinawan
minahurok ako palaog sa sadiri
dai minaluwas, hanggan dai napaonrahan.

Huna ninda habo ko sana magkakan
o pigtutuyo kong maghelang.
Sa hadit kan magurang, bibakalan ako
kinaagahan. Muya ko nang magadan
ta maski paburubalintukon ko su kawatan
dai ko na mamuyahan.

Sa pagdakula ko, nagdakula man su kawatan:
su oro-awto nagin kotse,
su harong-harong nagin babayi.
Madalion pating tangadon,
pano hararayuon.

Arog kan enot, ako naghagad, ako natawan.
Arog kan enot sa kada pagtao sakuya
nawawara an siram.
Puon kaito an matawan
nagin sarong takot,
buda an pagmawot
nagin pagkamuot.

2
Kaya pagminatamong na an diklom
sa bilog na lugar,
pag dai na ki masabutan na itsura
sa hibog kan itom,
pag an kinaban sarong plato
ki mga daing namit na kakanon,
minasirip na ako sa mga lenteng
nakapuntok sa harayo: sa mga kalag kan bituon,
sa mga dai kayang kuwaon. Minatangad ako.
Sigurado ako na dai matatawan. Matangad akong daing katapusan.

Puwedeng man hilingon na garo ini pagbadil
ki mga bayong sa bangui.
Sablok, bako sa kamawotan
na maka-igo, kundi garo sa haratihit
kan tanglay kan paghalat buda pag-asinta
kan habo man buda dai man makukua.
Agosto 24, 2006. Pawa, Tabaco.