HARIBOL SURALISTA

HARIBOL SURALISTA
Pag-omawon an Kagurangnan, an pursang minabusol kan sakong pluma. Haribol.

INGGO HABO


Ini an istorya ni Inggo Habo, an aking puon aga sagkod banggi, “Habo, habo, habo!” sana an aram itaram.

Pag-ipukaw si Inggo pagkaaga kan saiyang ina, “Habo, habo, habo!” an simbag niya. Ikaag an tamong o ulunan sa pandok niya buda minataram “Habo ko pang magmata!”

“Aw na aking ini, kaipuhan mo na magmata ta mapamahaw ka pa, mahuhudyan ka sa eskwela.” Pakihuron kan ina niya.
Simbag ni Inggo: “Habo, habo, habo ko magpamahaw, habo, habo ko mag-eskwela!”

Pakabuhat sa higdaan, diretso si Inggo sa sala, bubuksan an TV, imbes mamahaw na sa kusina.

“Aw na aking ini, kaipuhan mo na magpamahaw ta makarigos ka pa, mahuhudyan ka na sa eskwela.”
Pakihuron kan ina niya.
Simbag ni Inggo: “Habo, habo, habo ko magkarigos, habo, habo ko mag-eskwela!”

Pakatapos ki pirang “Habo, habo, habo” buda “habo, habo, habo” pa, nakapamahaw na si Inggo. Dangan nagduman ini sa higod buda nagdakop ki kalibubog, imbes mangarigos na sa may bumbahan.

“Aw na aking ini, kaipuhan mo na mangarigos ta masanli ka pa, mahuhudyan ka na sa eskwela.”
Pakihuron kan saiyang ina.
Simbag ni Inggo, aram mo na. Habo, habo, habo buda habo, habo, habo pa.

Sa eskwelahan, an simbag ni Inggo Habo arog man kaan. Kan nagtataram su saiyang titser, si Inggo nagtataram man sa kataning niya sa tukawan. Tinaraman siya kan titser na magdangog. Simbag ni Inggo, “Habo, habo ko tabi, Mam.”

“Aw na aking ini, kaipuhan mo magdangog sa leksiyon kun muya mong may maukudan.”
Pakihuron kan saiyang titser.
Simbag ni Inggo sa titser niya: “Habo, habo, habo ko tabi, mam magdangog; habo, habo habo ko tabi, makaukod.”

Recess, gabos nagkakarawat sa kawatan. Ugaring si Inggo yaon sana sa mga bangko. Aram mo kun nata? Pag may minaagda saiyang magkawat, an simbag niya aram mo na, habo, habo, habo buda habo, habo, habo pa. Nugad muya niya na man magkawat, ugaring wara na ki nag-aagda saiya ta aram na ninda an isisimbag niya, habo, habo, habo buda habo, habo, habo pa, dawa nugad muya niya. Kaya si Inggo, sulo-solong nag lilibot-libot sa higod kan saindang eskwelahan, naghahanap na sana ki kalibubog.

Kaya kahalat-halati sana ni Inggo an urulian, ngani makatukaw na siya sa hampang kan TV, buda maghiling ki cartoons sagkod banggi.

Kaito, nagsasabay saiya an saiyang ama buda ina sa paghiling, ta naghihiling man ini kan bareta sa TV, ugaring pag-ihagad saiya kan ama an remote kan TV, an simbag ni Inggo, aram mo na: habo, habo, habo, buda habo, habo, habo pa.

Kaya si Inggo, solo sa sala, mantang an saiyang ama buda ina naghahanap na sana ki kun anong gibuhon. Nugad pig-aagda siya kaini na magduman sa plasa o magsimba, ugaring an simbag ni Inggo aram mo na, habo, habo, habo buda habo, habo, habo pa.

Arog kaini su sarong bangging namidbidan ni Inggo si Lola Kayang. Hinuron kan ama buda ina niya si Lola Kayang ngani bantayan si Inggo ta mahali sindang mag-agom. Mapasiring su duwa sa plasa para maghiling ki sarong palabas.

“Inggo, digdi ka ngona kay Lola Kayang ta mapa-plasa ngona kami.” Natakot bigla si Inggo, ta an itsura ni Lola Kayang arog kan mga gurang na nagiging aswang sa mga palabas na pighihiling niya sa TV. Dakulon na gira an pandok kaini, halabaon an puting buhok, sagkod sa iksan, buda an mata kaini, pagminahiling garo aram niya na maraot kang aki. Ba’go makataram si Inggo na muya niyang mag-iba, nagtaram su ama niya na “Aram ko man na habo mo mag-iba kaya digdi na ngona kamo. babantayan ka ni Lola Kayang mo, maging mabuot ka saiya.” Nagpaaram na su magurang niya kay Lola Kayang sa may pinto, dangan sinarado na ini kan gurang.

Dai nagriribok si Lola Kayang, nakahiling sana ini sa TV sa pighihiling ni Inggo. Pero garo namamati ni Inggo na dai man talaga ini naghihiling kan palabas sa TV. Aram niya man na sa edad ni Lola Kayang dai niya naman mamumuyahan an cartoons.

Mala sa takot garo ni Inggo kay Lola Kayang kaya naisipan niyang tangruon ini kan remote kan TV. Baad pagginibo niya ito, dai siya kaini kaonon, arog kan piggigiribo kan mga gurang na nagiging aswang sa TV.
“Lola Kayang, muya mo tabi maghiling?” Hapot ni Inggo.

Kuminiling saiya si Lola kayang buda nagkiri-kiri. Dangan huminiling gilayon ini sa TV.

Naisip ni Inggo na ibalyo su channel sa bareta. Ini garo an muya kan mga gurang arog sa saiyang mga magurang. Pighiling niya kun maba’go an pandok ni Lola Kayang, kun maoogma ini.

Warang nagba’go sa pandok kan gurang. Dulong natakot si Inggo. Muya niyang dumalagan paluwas o sumuriyaw sa mga pagtaraning, ugaring naisip niyang mas makatakot an diklom sa luwas, buda dai siyang maisip na isusuriyaw. Nag-isip pa si Inggo ki iba pang paagi. Dai siyang ibang maisip kundi an kahurunon si Lola Kayang. Sa hiling niya pag nakipaghuron saiya an gurang dai siya kaini kakaonon.

“Lola Kayang, muya mo tabi magkakan?” Hapot ni Inggo. Baad pagpinakaon niya an gurang buda mabasog ini, dai na siya kaini mamumuyahan kaunon. Pero arog kan dati, nagkeri-keri ini buda nagbalik sa paghiling ki TV.

“Lola Kayang, muya mo tabing juice?” Hapot ni Inggo. Baad paha siya. Pagnakainom na siya, baad dai niya na inumon an sakuyang dugo. Pero arog gilayon kan dati, nagkeri-keri ini buda nagbalik sa paghiling ki TV.  Baad pula siya kaya dai siya nagtataram, huna-huna ni Inggo.

Dai na aram ni Inggo kun ano an saiyang gibuhon. Nagrararom na pati an banggi, nagluwas su bulan, buda sa harayo igwang naghayang ayam, Awooooo, an sabi kaini, natatakot siyang dawa anong oras baad magi nang aswang si Lola Kayang.

“Muya ko na tabi mag-uli su ama buda ina ko.” Pakihuron ni Inggo. Nagkiling saiya si Lola Kayang.
“Habo, habo, habo, habo. Bakong iyan an pirmi mong pigtataram, Inggo Habo?” Pinahiling ni Lola Kayang an garo galyang niyang mga ngipon. Buda nagrani ini saiya.

Nagparasuriyaw si Inggo, buda nagparasuriyaw pa.
Sunod niyang naaraman, yaon su pandok ni Lola Kayang sa hampang niya buda pigyuyugyug siya kaini. Nangiturog palan siya sa paghiling kan TV.

Pangiturugan man sana palan taramon ni Inggo sa saiyang sadiri. Turutadtaod, nag-abot na su saiyang magurang.

“Kumusta kamo? Dai man tabi nagparapasaway saimo si Inggo, Lola Kayang?” Hapot kan saiyang ama sa gurang. Nagkeri-keri si Lola Kayang, buda nagtindog na ini.

“Dios Mabalos palan tabi Lola Kayang” taramon kan saiyang ina hali sa kusina.  “Inggo, pakisara na tabi an pinto pagluwas ni Lola Kayang mo.”

Hinalat ngona ni Inggo na makaluwas si Lola Kayang sa pinto ba’go siya nagtindog buda nagpasiring sa pintuan. Luway-luway niya ining tinuklang para saraduhan. Pero ba’go niya masarado ini, may nagkapot sa saiyang kamot buda sarong ngimot na pano ki galyang na ngipon an nagtaram, “Maray ta dai ka na naghabo, habo, habo, Inggo Habo!”

0 comments:

Ako Kalag Omay (2015)

Buhay-Gadan (2014)

Ha'dit sa byahe buda iba pang mga bagahe (2013)

Hamot kan Narumdom (2011)

Suralista: Mga Rawitdawit (2010)

Suralista: Mga Rawitdawit (2010)
Makukua sa: Gabos na Lucky Educ. outlets (Naga, Legazpi, Tabaco, Polangui, Sorsogon); Tabaco: Arden,Imprintados Advertising. Naga: Lucky Educational Supply. O kaya sa 0917 524 2309

Que Lugar Este kan Dayo sa Sadiring Banwa (2009)

Que Lugar Este kan Dayo sa Sadiring Banwa (2009)
"Maunod, magabat. Alagad makamuyahon ta magian basahon, ta makamuyahon saka labas an tanog. Makata, uragon." Gode B. Calleja. Abilable sa gabos na Lucky Educ. Supply Outlets; Kulturang Bikolnon. For inquiries:0917 524 2309

Maynila: Libro ng Pobya (1999)

Maynila: Libro ng Pobya (1999)
Makukua sa gabos na Lucky Educ Supply outlets buda sa Imprintados Ads sa Tabaco City. Para sa mga kahaputan mag-text sa 0917 524 2309

Karangahan Online

Karangahan Online
Karangahan: Pagranga sa Panurat Bikolnon. Kagibo: Jimple Borlagdan. Pinduton an ritrato para makaduman sa Karangahan

On Borlagdan's Poetry


A Rush of Metaphors, Tremor of Cadences, and Sad Subversions
By Tito Genova Valiente
titovaliente@yahoo.com

The first time I read the poems of Jesus Jaime Borlagdan, Jimple to those who know him, I felt immediately the seething movement of the words. There was a rush of metaphors in his works. I immediately liked the feeling that the rhythm caused in one’s reading for poetry, in my book, should always be read aloud. I was hearing the voice. It was a voice that happened to sound from afar and it was struggling to link up with a present that would not easily appear.

It was heartbreaking to feel the form. I felt the lines constricting. I saw the phrases dangling to tease, breaking the code of straight talk and inverting them to seduce the mind to think beyond the words. Somewhere, the poems were reverting back to direct sentences, weakening the art of poetry with its universe of ellipses and nuances, but then as suddenly as the words lightened up, the poems then dipped back into a silent retreat, into a cave, to lick its own wounds from the confrontation that it dared to initiate.

For this column, I decide to share parts of the longer paper I am writing about this poet.

In Karangahan, the poet begins with: Bulebard, ikang muymuyon na salog/ki gatas buda patenteng nakahungko,/ako ngonian kahurona. Borlagdan translates this into:Boulevard, you forlorn river/ of milk and downcast lights/ speak to me now. Savor the translation, for in Bikol that which is a dialog has become an entreaty.)

The poet is always talking to someone but in An istorya ninda, an osipon ta, he talks about a the fruits of some narrative: Ta sa dara nindang korona kita an hadi/ sa krus, kita su may nakatadok na espada./Naitaram na ninda an saindang istorya./Punan ta na man su satong osipon./This I translate as: For in the crown they bear we are the King/ on the cross, with the embedded sword./ Marvel at this construction, as the poet cuts at the word “hadi” and begins the next line with “krus” and the “espada.” Marvel, too, at how he looks at conversion and faith, a process that made us special but also wounded us with ourselves stuck with the sword.

Finally, the poet says those lines of the true believer: They have already spoken their story, now let us begin with our tale. The poet does not have a translation but will the istorya in this line be “history” and osipon be “myth.” Shall these last four lines in the first stanza be both a subversion of our faith embedded in a foreign culture or a celebration of what we are not, and what we have not become?
Puni na an paghidaw. Puni na an pagluwas/hali sa kwartong pano ki luha, puni na/an paghiling sa luwas kan bintana./Puni na an paghidaw para sa binayaan./Puni na an pagsulit sa daluging tinimakan./Puni na an paghidaw sa mga sinugbang utoban. Terrifying lines as the poet calls us to begin the remembering and also begin the moving out from the room full of tears. In the poet’s mind, the lacrimarum vale or valley of tears had become an intimate area for instigating his own release.

The rhythm is there as in a prayer. But it is no prayer. There is the repetition but it is not a plea. There is the self but it is one that has turned away from itself into something else. That self is one that shall face the recollection of the faith that has been burned.

And yet the poet, resolute when he wants to, loves to sing and hint of fear and anxiety. Even when he is merely observing children playing in the rains, he summons images of terrible beauty. The skies become diklom na pinandon na “may luho” (with hole). From this hole, comes the sarong pisi ki sildang/ tisuhon na buminulos. The poet stays with this metaphor with such intensity that the silken thread coming from the hole justifiably becomes luhang garo hipidon na busay/paluwas sa mata/kan dagom. Dark wit and a penchant for the horrifying are tandem graces in these lines.

This is the poet who can, without self-consciousness, tell us of the …haya/kan mga ayam na namimibi/nakakapabuskad ki barahibo/nakakaulakit ki lungsi. He whispers of “halas na rimuranon, malamti/sa hapiyap kan mga bituon.”
This is a startling universe, where dogs pray (and bay), and where fears bloom and paleness afflicts and infects, and serpents are caressed by the stars.