HARIBOL SURALISTA

HARIBOL SURALISTA
Pag-omawon an Kagurangnan, an pursang minabusol kan sakong pluma. Haribol.

Paslo

May midbid akong ayam. Dai ko aram an apod saiya, pero kun ako an papapilion, Paslo an angay saiya.

Ta paslo siya. Lawas niya sa paslo. Kapasluan na nagkalawas. Ngimot na naging ayam. Paghumhom an sentro kan saiyang pagkaayam.

Sa maghapon, apat sana an gibo niya: mag lukob-katurog, mambatok, magdila kan lusi niyang la’tog, dangan iyan, magkakan. Otsenta porsyento kan panahon niya sa pagkakan, baynte, ibaranga kan tulong tada.

Ngonian, an saro sa mga udto ni Paslo. Nakakaon pa sana siya. Nakaluko sa tahaw kan dalan kan natad sa dakulang harong, pigtutunaw su kinaon ngani kumaon otro. Kunsabagay, supak an saiyang bahogan. Solo bayang ataman kan duwang pasloon man na among dai na ikaya an kakanon.

Sarong ikos, munan, an nakaparong kan tada niyang dugi kan mublad na tada saiya kan amo niya. Padiit-diit su kasmag sa bitis kaining oragon dumulag. Ugaring dai pa ngani lamang nakapirang lakad su ikos, kinuslaban na ini ni Paslo: “Hoy! Sakuya an! Kakaonon ko pa an!” Ruhab si mingming.

Sa takot na mainaan su pigtada-tada niyang tada saiya, dawa basugon pa, suminungkal ki nagkapirang hablo si Paslo. Kan dai niya na kaya, lukob naman siya.

Tadtaod dai pa ngani naghaloy, duwa naman na rignos an nadagka sa mga mukmok na nagkaurula sa bahogan ni Paslo. Dai pa ngani nakakatuka su bayong, aw ta, ruminaburab naman su gadya: “Hoy! Sakuya an! Kakaonon ko pa an!” Layog su duwang gutom.

Duminulo pa lugod su ha’dit kan ayam na baad sa sunod dai niya na mabantayan su saiyang bahogan, kaya dawa maburuldit na an tulak pigpirit niyang ubuson su saiyang tada. Ugaring dakulon pa, buda dai niya na kinaya, kaya lukob naman siya.

Dakol pa an nagbalong magrani sa bahogan ni Paslo, gabos kaining inarabtan saro. Dulag sinda gabos sa isog buda, iyan, kapasluan ni Paslo.

Sa paburugaw-bugaw man na ito, napagal si Paslo dawa purupapano. Nagyuruyungka na siya kan sa paultanan kan gate na saiyang pigbabantayan may nagsi’rip na sarong ayam. Arog kan ibang nagkairinot na nadagka kan panuon pang bahogan ni Paslo, luway-luway ining nagrani. Inda man kun nata ito, pero si Paslo, dawa maisog buda, iyan, Paslo, dai nakahiro. Dai siya nakakuslab o nakaraburab, dai nakabatok o dawa ipahiling an ngipon. An huna man lugod kan dayong ayam turog mananggad si Paslo. Sa totoo, aram ni Paslo na huna kan naglaog na ayam turog na siya kaya ini nagkaigwang kusog na buot na lumaog, buda mala ta iyo mismo ini an muya ni Paslo na gibuhon kan dayong ayam, nagkurukaturugan siya ngani dumagos ini.

Sa nganang punaw garo kan dayong ayam, dai na ini nagduwa-duwa kun totoong turog o bako si Paslo. Tulos kaining binalbagan su yaon sa bahogan, buda an palibot niya dagos na nalingawan.

Sa piking pagpikit-pikit niya kan saiyang mata, pigmaanan ni Paslo an pinabayaan niyang bisita. Nagsusuka-suka ini sa pagkakan, an kustilyas sa tagilidan ralatudon nang garo mga ugat na may hilang. Iba sa mga hayop na nagdulok sa saiyang kakanon kasuba’go dai makuang pahalion ni Paslo an hayop na ngonian pig-uubos na an kakanon sa pigburubantayan niyang bahogan. Garo baga igwa ining darang kantidad na mas may balor pa sa piglalanganlanganan niyang bahog.

Mala ta dai man ki nag-ulang, dagos su kakan kan dayong ayam. Dawa pa ngani nahiling niya nang nagmuklat si Paslo, nagtindog buda nagrani saiya, dai niya na hinali su ngimot niya sa bahogan buda pirit pigsususo an pwedeng ilaog sa saiyang ngimot sa pag-antisipar ki posibleng dulak. Pero dai siya dinulak ni Paslo. Nagrani sana ini saiya, arog kan luway na ginibo niya parani sa bahogan kaini kasuba’go. Idinuot ni Paslo an saiyang ngimot sa dayong ayam, pinarong su tulak kaini, su tabay, su talinga sagkod su lubutan. Haluyon duman si Paslo. Pigrururumsa su saiyang dungo sa lubutan kan ayam, pigsurusungkal, garo may ba’gong nadiskubreng kapunawan na pwede niya naman kapasluan. Sagkod sa dai na siya naugkan sa pagparong sana, dinilaan niya na ining garo na man kaunon. Dangan, pati pagdila nawa’ran na ki hamis, bako na makamuya, suminakbat siya sa likod kan dayong ayam buda nagbalo nang makigsumaro.

Tuda su kasta ni Paslo, tuda man su hablo kan saiyang pigmamaruan.

Saro sana ining udto sa kinaban buda ini sarong ritratong bakong uru-aldaw mo mahihiling digdi pero bakong mati mong iyo nanggad an esensya kan uru-aldaw tang paghingowa? Sarong ayam na sa desperasyon lingaw na an gabos, nakadu’du’ an payo buda ngimot sa bako niya man bahogan mantang sa likod niya aram niya pero dai na siyang pakiaram na piggigibo na siyang pasiraman kan may sadiri kan saiyang pigkakakan.

Ini an buhay kan midbid kong ayam na dai ko aram an ngaran pero kun ako papapilion, aapudon ko siyang Paslo. Baad midbid mo man siya. Kumiling ka dai daw nasa lubutan mo siya?
 



Marso 24, 2011. Karangahan.

0 comments:

Ako Kalag Omay (2015)

Buhay-Gadan (2014)

Ha'dit sa byahe buda iba pang mga bagahe (2013)

Hamot kan Narumdom (2011)

Suralista: Mga Rawitdawit (2010)

Suralista: Mga Rawitdawit (2010)
Makukua sa: Gabos na Lucky Educ. outlets (Naga, Legazpi, Tabaco, Polangui, Sorsogon); Tabaco: Arden,Imprintados Advertising. Naga: Lucky Educational Supply. O kaya sa 0917 524 2309

Que Lugar Este kan Dayo sa Sadiring Banwa (2009)

Que Lugar Este kan Dayo sa Sadiring Banwa (2009)
"Maunod, magabat. Alagad makamuyahon ta magian basahon, ta makamuyahon saka labas an tanog. Makata, uragon." Gode B. Calleja. Abilable sa gabos na Lucky Educ. Supply Outlets; Kulturang Bikolnon. For inquiries:0917 524 2309

Maynila: Libro ng Pobya (1999)

Maynila: Libro ng Pobya (1999)
Makukua sa gabos na Lucky Educ Supply outlets buda sa Imprintados Ads sa Tabaco City. Para sa mga kahaputan mag-text sa 0917 524 2309

Karangahan Online

Karangahan Online
Karangahan: Pagranga sa Panurat Bikolnon. Kagibo: Jimple Borlagdan. Pinduton an ritrato para makaduman sa Karangahan

On Borlagdan's Poetry


A Rush of Metaphors, Tremor of Cadences, and Sad Subversions
By Tito Genova Valiente
titovaliente@yahoo.com

The first time I read the poems of Jesus Jaime Borlagdan, Jimple to those who know him, I felt immediately the seething movement of the words. There was a rush of metaphors in his works. I immediately liked the feeling that the rhythm caused in one’s reading for poetry, in my book, should always be read aloud. I was hearing the voice. It was a voice that happened to sound from afar and it was struggling to link up with a present that would not easily appear.

It was heartbreaking to feel the form. I felt the lines constricting. I saw the phrases dangling to tease, breaking the code of straight talk and inverting them to seduce the mind to think beyond the words. Somewhere, the poems were reverting back to direct sentences, weakening the art of poetry with its universe of ellipses and nuances, but then as suddenly as the words lightened up, the poems then dipped back into a silent retreat, into a cave, to lick its own wounds from the confrontation that it dared to initiate.

For this column, I decide to share parts of the longer paper I am writing about this poet.

In Karangahan, the poet begins with: Bulebard, ikang muymuyon na salog/ki gatas buda patenteng nakahungko,/ako ngonian kahurona. Borlagdan translates this into:Boulevard, you forlorn river/ of milk and downcast lights/ speak to me now. Savor the translation, for in Bikol that which is a dialog has become an entreaty.)

The poet is always talking to someone but in An istorya ninda, an osipon ta, he talks about a the fruits of some narrative: Ta sa dara nindang korona kita an hadi/ sa krus, kita su may nakatadok na espada./Naitaram na ninda an saindang istorya./Punan ta na man su satong osipon./This I translate as: For in the crown they bear we are the King/ on the cross, with the embedded sword./ Marvel at this construction, as the poet cuts at the word “hadi” and begins the next line with “krus” and the “espada.” Marvel, too, at how he looks at conversion and faith, a process that made us special but also wounded us with ourselves stuck with the sword.

Finally, the poet says those lines of the true believer: They have already spoken their story, now let us begin with our tale. The poet does not have a translation but will the istorya in this line be “history” and osipon be “myth.” Shall these last four lines in the first stanza be both a subversion of our faith embedded in a foreign culture or a celebration of what we are not, and what we have not become?
Puni na an paghidaw. Puni na an pagluwas/hali sa kwartong pano ki luha, puni na/an paghiling sa luwas kan bintana./Puni na an paghidaw para sa binayaan./Puni na an pagsulit sa daluging tinimakan./Puni na an paghidaw sa mga sinugbang utoban. Terrifying lines as the poet calls us to begin the remembering and also begin the moving out from the room full of tears. In the poet’s mind, the lacrimarum vale or valley of tears had become an intimate area for instigating his own release.

The rhythm is there as in a prayer. But it is no prayer. There is the repetition but it is not a plea. There is the self but it is one that has turned away from itself into something else. That self is one that shall face the recollection of the faith that has been burned.

And yet the poet, resolute when he wants to, loves to sing and hint of fear and anxiety. Even when he is merely observing children playing in the rains, he summons images of terrible beauty. The skies become diklom na pinandon na “may luho” (with hole). From this hole, comes the sarong pisi ki sildang/ tisuhon na buminulos. The poet stays with this metaphor with such intensity that the silken thread coming from the hole justifiably becomes luhang garo hipidon na busay/paluwas sa mata/kan dagom. Dark wit and a penchant for the horrifying are tandem graces in these lines.

This is the poet who can, without self-consciousness, tell us of the …haya/kan mga ayam na namimibi/nakakapabuskad ki barahibo/nakakaulakit ki lungsi. He whispers of “halas na rimuranon, malamti/sa hapiyap kan mga bituon.”
This is a startling universe, where dogs pray (and bay), and where fears bloom and paleness afflicts and infects, and serpents are caressed by the stars.