Haribol Suralista

BANGUI SA TABACO
Gurano daw kagayon
an planeta kan Kagurangnan
kun an kinaban ta pa sana
arog na kaini?

Giraray, ini sarong langit
na daing gira nin dampog.
Malumoy an salog* na binunot *floor
nin ugot.
An mga syudad sa bulan
ilaw na plos.
Igwang pagtubod
na an sildang kaining gatas
na minawagas sa itom na salog* *river
kan paros, pero puting bulawan
na minadaruydoy sa mga palapa,
an minataong namit sa mga gulay
na nagkakaturog sa maimbong
na daga.
An bulawan na ini isabwag pa
kan paghangos kan saradit
na masetas sa sirong kan mga kahoy.
Marambong an natad
kan mga bagay sa diklom
na naririraw sana
sa arog kaining kabanguihon.
Pagsinabi ko na an mga bituon
garo mata kan sarong nagpapadaba
pig-ootro ko sana an naitaram ko na.
Pero hilinga ta an mga bituon mananggad
mata kan nagpapadaba: daing hungok sindang
nag-aapod sa mga kairibang nawawara
sa kadlagan. Nag-aapod sinda satuya
na sinda tabangan na maipaabot
an saindang pangapudan.
An pag-apod nindang ini
an totoong minagibo kan bangui.

Sayang na bangui na dai kamo digdi,
ano daw an saindong piggigibo
kan ini nangyayari?
1/12/04 Tayhi


AGRANGAY
Pighagad ko na magaba
an pangadyion ko
sa kada pagtugdok
nin bagong harigi
sa sakuyang banwa.

Piggigirabuhan an sakuyang bitis
sa tagas kan pigpaparil na kabasan.
An sakuyang daghan nagduduso
sa kada bumbilyang minapalsok
sa bulan. Sa maimat-imat na pangaran
nin basar na sa mga bituon
minalipod.
Sa kada kanal na minapuot
sa salog.

Pigsasaring ako sa bangui
sa sakuyang higdaan
pagnadadangog ko ang pagkalot
sa daga. Garo may pigtatanom
na banhi ki tandayag
sa pusod kan Tabaco.
Mabuhat sarong aldaw
hali sa pagkalubong
sa diklom.

Pagkaaga, narunot ako sa traysikol
kan tinuhon ako kan bagong sinehan
sa likod kan basar.
Pigkaykay ko sa matagas na buhos
an mga gira kan sakuyang mga bitis
na tinimakan kan higanteng poste.


QUE LUGAR ESTE KAN DAYO SA SADIRING BANWA
1.(Pagpamidbid)
Mari na, rabason ta
an sadiri tang banwa.
Satuyang susugon
kan bitis na purospuson
an pigtuturuyo
kan mga bisita.
Bago an gabos
ipamidbid ko muna
Tabaco palan, an sakuyang banwa.
Inapod kaitong Pagkamoot
an baranggay na si Maisog
an may kapot.
Digdi kami matuninong
na nagharong buda nagpuon.
Dayo an nagdara kan simbahan.
Dayo man an tuminukal kan pangaran.
Kun natigbas kuta kan ama
su naghahapot sa daraga niyang kastila
siguro Pagkamoot man giraray
an apod sa satuyang banwa.
Pero hare na kaan
ta uminagi na iyan.

2.(Pagtukad)
Sakaton ta muna
an harong pahingaloan
sa may buol kan Mayon
asin bilog na Tabaco
an satong tanawon.
Hunto duman
an tikab kan siyudad
sa mga nagmamaris-maris
na pantson.
An nakasirip na itong muro
sa kulor buda tindugon
an eskwelahan ni Casaul.
Isla kan San Miguel
itong sawang mabarbon.
Natunawan itong natatanaw mong
islang nakaburad na lamos
sa ilawod kan kampo
ni heneral Pawa.
Dating natutugdukan
kan tukawan kan mga dato.
Napara kan nagbaha
sa bilog na Tabaco.
Istorya kan mga gurang
na pati kaldero nagralataw
dara kan hukol
hale sa banwang natunaw.
Itong halawig na halas sa tahaw
kan mga kwadradong kabasan
an tinampo kan San Carlos
pasiring sa Malinao.
An platong ito
an kawatan sa Tabaco National.
Pier itong nagsusurusuan
na kahon sa may Causwagan.
Mga puting lamesa kan Matagbac
an mga harong na Deca.

3. (Anong lugar ini?)
Kun hali kang Tiwi
buda sa Malinao ka maagi,
sa San Carlos an palaog
sa banwa mi.
"Como esta San Carlos?
Rumdumon nindong
an ngaran nindo bakong santo
kundi kinua sa ngaran
ni Don Carlos Borromeo
sa Que lugar esteng hilang
kan mga dayo."
"Kumusta Pawa! Que lugar este?
Sa dagang ini kan tiempo kastila
an mga pag-iriba kan maisog
na si heneral Pawa
naghingalo sagkod nautsan.
An ngaran kan lugar nindo
an pantson kan saindang pinagalan.
Reparohon mo an dagat Causwagan
sa puro kan mga kabasan
reparohon mo an nakahutad na isla
kan gadan na Natunawan,
an San Miguel na mabarbon
na sawang isla,
reparohon mo an mga kabasan
Pawa an puro kaan,
patulay sa Bombon.
"Karanggahan, como esta?
Kumusta an saimong pagdago
sa kalot kan matanga?
Rumdom mo pa an namit
kan dugi asin daga?
An parong kan udo kan damulag
an ngurobngurob kan nagdadaruydoy
na tubig sa marurugi?
Nata dai ka nang ribok-ribok
ngonian na an bangui may lansang?
Daing pinagkaiba an saimong lipot
sa saimong katoninungan.
Nagkukuriyat an tunog
sa baralag-balag na awot,
kahadean an saimong mga dalan
kan nabuang mga ayam.

Harayo an hiling
dai nagtitinuhan
an kapilya kan instik
buda an dakulang simbahan.
Parasaway sana an parasuway
na salog Tahyhi,
na kun hemateon mong maray
garo naghihibi.
Iyo na an su suanoy na banting
kan kampanang nakalubong
sa parapulinas na baybay,
na kaito an tanog parapaisi
sa mga morong masalakay.
Itahi kan salog kan Tayhi
an baranggay Bacolod, Bombon, San Juan
dangan diyan sa parteng Panal, an Baranghawon.
"Que lugar este? ining istaran kan mga ungman
baranggay kan limpoy buda barang
ining kadlagan kan itom na ispirito!
Baranghawon, Baranghawon an iapod ta
sa lugar nindo!"

Huyan an plasa
buda an kanyon na punggol
nakatutok sa alimpuro
ni Rizal sa altar
kahampang si Kristo
sa balyong tinampo
sa trono kan duwang anghel
na may kapot na kalayo
sa nagkakurulong na masetas
sa Kristo Rey Patio.
Ziga abenyu, CCS, munisipyo
sa palibot.
Nalingawan kong iunabe
sa kaitong fountain
na an tubig berde.
Su mga aking nakakarigos pa duman
sa nagdudugimang lumot
kairidad ko na ngonian,
Inda kun rumdom pa ninda
kun ano su dating yaon
kan dai pa an pagodang iyan.

Sentro kan Tabaco.
Mga department store kan intsik.
Ipangadyi ta sindang darai na digdi
Jods, Settlers, Twins
Waffler, Ziga Arcade
Mayon Bakery, Jade.
Nakatana pa kamong mga bagong supang
kan pan de sal sa panaderyang Mayon?
Naka-bowling sa Settlers
kan bola kan kanyon?
Nakahalo-halo sa Twins
na may libreng barquillo.
Naka sine sa Ziga kan Ben Tambling
dobol wid Bituing Walang Ningning
habang nasusulo kan sigarilyo
Naka-disko sa Jods, naka-nintendo sa Jade
ki Contra buda Super Mario.
Darai na sinda digdi,
ipangadyi ta sinda.
Halat ano ining nasulo?
Ano pa, di su saodan kan Tabaco.
Sa likod kaan Divino.
Sa likod pa Santo Kristo.
Sa puro kan Bonto,
magtoo ka ta malansang San Roque,
magwala ka ta maimat-imat na Cormidal.
"Ano na niyani su pangitorogan mo, Kabong Baldo?
'Si Kristong nagtaram na sabihon ko sa mga tawong,
Magbago! Magbago!'
Iyo baga ini an Que lugar este mo,
Santo Kristo!"
"Ika man Maniogan, como esta?
Maniyogon kan tiempo liberasyon,
ngonian, lalo na sa may doongan
barag-barag an mapamaro sa dalan,
bakong Cormidal na an saimong ngaran?"
"Kumusta baranggay Butete?
Kun dai nagka-ermita
dai maaapod na San Roque.
Iyo man an an saimong Que lugar este."
Sa puro kan San Roque,
sa puro kan Cormidal
sa baybay kan Tayhi buda Bacolod
sagkod sa mga kabasan
kan Pawa buda San Carlos,
an minaubo sa San Miguel, sagkod Rapu-rapu
an minaubo sa gadan na Natunawan
iyo an matinao-taong dagat Causwagan.

Na minahadol man sa baybay
kan San Lorenzo, Salvacion, Fatima,
an masarabat saimo
kun lalaogon mo kami
sa paagi kan Legaspi.
Dai pa tapos ta yaon pa si San Ramon,
Cobong pandayan, si Tagas na heneral
kan duwang kampo kan mga gadan.
Yaon man si Cabangan sa suksokon na kadlagan
nakasagkod si Bongabong sa inutan kan Baranghawon.
An Que lugar este kaining mga santong baranggay?
Sarong bagyo, sarong nakasalbar na lantsa
an nagpangaran na Salvacion sa dating Alola.
Kan an Alola naging Salvacion
an Anglo naging San Ramon.
Igwang duwang Tagas, pequena buda grande
inermitahan su dakula ni Nuestra Senora de Fatima.
Mangnohon na dai nanggad nawawara
sa may mga arog kaining Que lugar este
an sarong Santa buda ermita.

Mari na, sa Angas maduman kita
na dai daa pigtutubuan na awot,
o mag-atop ki butong na binasag
sa Basagan.
Madasmag man kita sa mga bonot ki niyog
nganing madesmayo sa Bunot,
kun dai susugon ta su buhang
sa tahaw kan Buang.
Yaon pa daw si Esteban
na nangagyat na moro sa Guinobat?
Ano daw kun su mga aswang man
sa Mariroc?
Maray pa mag-usol kitang gapong
kinuspa kan Mayon sa Magapo,
o harokan ta oras-oras
an burabod sa Oras.
Kun dai osonan tang niyog, abaka o batag
an nabyading daga sa Oson.
Kun muya nindo hanapon ta kun totoo
su kastilyong kastila sa Quinastillojan.
O kun totoong masuwa sa Sua
o maigot sa Igot
o kun tatao man maggibong oring
si San Isidro kan Boring.

4.(Paglugsot)
Pagbaba ta tapukan tang sensilyo
an mga aki sa gilid kan tinampo,
ta nganing an paglugsot ta
bakong madeskwido.
May mahihiling ka
pero dai ka na magbugnot
kan mga burak buda masetas
na minarambong sana sa lipot
ta maluyos man sana
pagtinanom sa baba.

Maaagihan ta sa Buang
an karigusan na garo daing kasagkoran
an tangga kan hagyanan.
Huyan an bolod sa tahaw kan Quinastillojan
buda Bantayan na buklod kan mga mongan.
An kaitong Rocca Monte maaagihan,
dangan San Antoniong para-gibo
ki liya-liya buda butakang ratan.
San Vicente palaog sa Matagbac
dai na magngalas kun matawo-tawo
ta uro-aldaw nang igwang bulang.
Dangan an bangkilingan buda mahamis na Panal
na an tahaw kaini Tabaco National.
Kun mapa-Pawa kang hidali
bumalda ka na sa Bangkilingan,
kun gusto mong magpa-Tayhi
Karanggahan an agihan.
Kun muya mong magpasaod
sa Panal an dalan.
1/30/04 Tayhi

DILA
Bago daw mangyaring mapara ka
digdi sa daga.
Piriton mong dai makalugad
an saimong dila.
Mala marara, dipisil mapila,
daghan an lubungan kan haldat
na masakit masapa.
Ta masapa daw kan daghan
an haldat na dai nalalapa,
pararom nin pararom
antes masagkod an daga.
Ta makaon man kan ulod
an lawas na gadan,
pirming makakarumdom
an kalag na daing katoninungan.
Mabuwelta an dagit digdi
sa kinaban.
Sa paagi kan lipot na mabatak
sa mga higdaan, masuhay
sa mga kudal, masubol
sa mga nasyon na magtubong
nin tarom.

Bago ka maghale dai ka magwalat
sa kinaban ki haldat.
Na magiging rason
kan saimong pag-otro
sa saimong sasakiton.
Kun igwa man sanang tataramon
na puwedeng itukal,
bako na su maharang,
bako na su maringsal.
1/15/04 Tayhi

(Dawa tumimak ako)
Dawa tumimak ako
sa pabuhat na hukol
dai ko malalangkawan
an paglanyag mong
daing sukol.

Minataros na sa lubungan
an saimong pagsusog
kan tinaram mong
mabuhay ka man otro,
ootrohon mo sa kinaban
na ako an lalayabon.

Sinalbar mo sa kasalan
an mga sinehan na otikon.
Napahiling giraray ako
sa bangui, sa bituon
na nakatungtong
sa nagkikiwang-kiwang
na pangandam:
an arog kaan na tataramon,
kun totoo, dai ko pa daw
kayang butasan.
1/15/04 Tayhi

MATANGA SA SIRONG KAN SAUDAN KAN TABACO
Dai nagkakaturog an mga tinampo
sa kakaubo kan makulor na mga kariton,
na mapakakan sa mga lalaking pinanlingaw
kan riverside.
Nasusupog an mga masanling anino
sa mga naglalamay na para balut,
trangkilong nagtatangka na garong mga puta
sa gilid kan mga saradong tindahan
naghahalat kan mahigop kan masabaw na bonay.
Daing pundo an paglagatik kan mga plato
asin kubyertos, sa maliwanag na mga turo-turo,
dakol an nasusuriaw sa de-gasang minahamot
sa sangaw kan sarsang adobo buda balaw,
na minapakulit man sa makilimos na naghahagad
ki diit na maluto buda sabaw sa matabang kusinera.
Dai natatapos an pagsulo kan mga oring
sa barbikyuhan sa may paradahan, mientras na
napupulnas kan hinang buda luha an koloretes
sa pandok kan daragang parakayab, nakikidangog
sa ngaspakan kan duwang bakla
na nakahurandig sa sarong nagdugimang bangketa
na piggigibong kasilyasan kan mga bulatikon na parot.
Sa tahaw kan tambakan kan basura, oratihon an sarong bua
sa pangangampanyasa mga kahon buda dyaryong
pinatusan ki tinapa, dai nanggad minaako an lapang repolyo
sa suhol ni Balistoy na sanggatos na patos ki stork.
Dai nahihirak an mga tunog sa mga nagnananok
na makilimos, na nagtatamong ki dyaryong may imprentang intsik,
na minayating sa ansod kan kalburo buda duga kan mangga.
Malipot an unit kan paril kan pampublikong saudan.
Nagdudumig na garong luha an singit kan mga harigeng
minaparat sa ihi kan mga buyong buda minamurit
sa gurit kan mga pangaran ki babayi
buda kinurit na lusi.
Madiklom an mga bintana kan dambuhalang semento
sa sentro kan banwaan, minaati an langit sa paglabar
kan murit kan kalumaan.
May pigngungurobngurob na pangadyion an nangarayakaya
na ngimot kan mga imburnal, hakog sa hasang, ubak asin dugi;
sa sobrang bata kan hangaw kaini, dai lamang minakiling
an sarong de-walkman na para-traysikol
sa aking nag-uula, ta nabayaan kan byahe pauli.