"Mas muya ko nang gadanon kan Mayon, kaysa magadan sa gutom (sa evacuation center)"
Sikat ka na naman mader. Dawa gurang na, may nakakatino pa man palan. Asi tanawa sa pamitsan mo, mga nagtatangad saimong mga taga-Manila, bako bakasyunista ha, mga showbis reporters. Dangog ko igwa pang mga forengers. Ano na naman ginibo mo, mader ta sikat-sikat ka naman? Muya mo pang takluban su kaso
Yaon kami digdi mala saimo, ina mi. Inagda mo kami sa kuna
Narinig ko ang ingay ng tatlong babae. “Trenta mil!” sabi ng isa.
Pasakay na ako nun sa aking motor, isang maulang hapon...
Kung papipiliin ako kung pag-ibig o pera. Pipiliin ko pa rin ang una.
Pero hindi nakakain ang pag-ibig sasabihin nila.
At o-Oo ako, dahil ang pag-ibig ang pagkain ng mga patay-gutom
at ang mga patay na buhay nama’y pera ang sustansiya.
Fernand Leger, Three Women. 1921.
I
An pagmukna ki pangalas nagpupuon sa pag-isip ki sarong dai pwede.
Dangan iaatang mo an sadiri sa paghingowa na bako sanang magibo an garo dai kaya, kundi an mapahiling man na garo daing panahon na dai mo ini kinaya.
II
Maiisip mo an laba
Na inubos ngani mahaman an palabas.
Pira buda gurano, sa rarom
kahaloy gigibuhon an palabas
Naiisip niya pirmi an li’pot
III
Sa aldaw na saiyang ipapahiling an obra, dai na siya digding nakukuang ogma.
Tulong maleta sa duwang paâ garo na
Pigkakamada, pigsusurugpon, pighahaman na garong mga harong.
Pigpapasirko, pigpapaturon, sagin diit pang dai kayahon.
Sa hudyan, an hanap-hanap baga
Salin:
I
Ang paggawa ng pakitang-gilas nagsisimula sa pag-iisip ng isang hindi pwede.
Pagkatapos iaalay mo ang iyong sarili sa pagsisikap na hindi lamang magawa ang tila hindi kaya, kundi ang maipakita na parang walang panahon na hindi mo ito kinaya.
II
Maiisip mo ang haba ng oras.
Na inubos upang mabuo ang palabas.
Ilan at gaano, sa lalim ng gabi habang ang karamihan sati’y umuurong sa paulit-ulit na gawa ng mga karaniwang tao, paulit-ulit niya ring ginagawa ang hindi karaniwan, tago sa mga tao. Ilan at gaano
katagal itatanghal ang palabas.
Naiisip niya lagi ang ikli ng oras.
III
Sa araw na kanyang ipapakita ang obra, wala na siya ritong nakukuhang saya.
Tatlong maleta sa dalawang paa para na lang larong bata.
Binubuklod, dinudugtong, binubuo na parang bubong.
Pinapasirko, pinatatalon, kunwari muntik nang di kayanin.
Sa huli, ang hanap-hanap ng pakitang-gilas ay ang sigabo ng nagsasalpukang mga palad na kahit sino kayang gawin.
"Para sayo ang laban na 'to/O bayan ko"
Anong gayon
pag si Pacquiao nakiki-ayutan
Garo banggi
ta an gabos na maraot
yaon sa saindang mga harong
buda sa huminewas na luwas
sibot-sibot an kamot
sa pagbulong
Salin:
Anong ganda ng araw
pag si Pacquiao nakikilaban
Parang gabi ng kasalanan
dahil ang lahat ng masama
nasa kanilang mga tahanan
at sa lumuwag na labas
kumakaripas ang kamay ng Katahimikan
sa paggamot sa sugat ng daigdig.
Butones kada butones, muya kong ubakan an pagkahipid mo,
kamangon an saimong tadong. An saimong taklob, bubukliton ko
luway-luway, arog sa marindihon na dahon
Muya kong hubadon an saimong pagkahigot
nganing sumayaw kang pisi sa paros, naghahagong
sa wasiwas
Higuton ka, arog
sa nakatago mong bitis. Kaipuhan takang labunan,
sa init pauriyakon an saimong unit ki mga pirak na pisog.
Nakamaan ako ngonian sa mabuot na pakihuron
na nagtataram na “dai mo ako pagparamaanan.” Pano man,
kun riraw an masupgon mong tukadon na sinamnohan sa marindihon na telang burakan?
Garo ka gibo sa paros na pinatos sa badong matagas.
Muya kong buhian an saimong misteryo sa kinaban, arog
arog
Septiyembre 16, 2009. Tabaco.
Button after button, I want to peel your neatness off
crawl at your tameness; leaf through your covers
slowly, like turning the pages of an antique book.
I want to unravel your tightness
that as a rope in the wind you’ll dance, booming
as the lonely ranch boy whips you in the air.
You are too tight, like how your hidden feet
fit on your leather shoes. I need to stew you
with the heat make your skin cry silver seeds.
I stare now at the meek plea of your body
saying “please don’t stare at
when your slopey shyness is traced under its delicate flowery cloth?
You are as if made of air wrapped in heavy dress.
I want to loosen your mystery to the world like a breath-taking view
like the Mayon I just want light peruse the loneliness of your woods.
Painting: Juan Luna "Parisian Life" 1892
Kan an matakton nagbalong magluwas sa pigtataguan, nasibot su kinaban. Gabos yaon sa pag-ipos na mahiling. Ta dawa byadi an boot, an mata kan matakton daing patawad. An hiling kaini tarom sa maragsip na papel. An maan, awot sa batak sa paril. Minalakaw ini sa gabos na ibabaw, sa kantil kan sarong tagdong tunog o sa kweba sa tahaw kan saradit na burak. Duwang ruwedang rabas an daing takot niyang mata, idugi an kahewasan kan anyil na langit, idaguso an tago kan mga taklob, itaros an lipod kan mga kudal. An maan niya an nagsalo kan saiyang kurab, an mata niya an suminugpon sa saiyang tikab.
Ta siya an nakakahiling kan makagirabo kaining gayon, padaba siya kan kinaban na kaogmahan an magpahiling. Dai siya nasasakitan magsabot kaining gubot na kadlagan, an kaawagan saiya parasurog kan nalipdan na kapanoan. Ta an takot bagang minahurma saiya iyo an bayaan an kinaban, na sa takot man na ini an kinaban man sana an saiyang pigdudulagan. An siklong ini an saiyang bulawan na laoman. Pero pag an matakton nagbalong magluwas sa saiyang pigtataguan, an kaluyahan niya inubakan ki sagang, saro ining kaaldawan digdi sa daga. Ta sa pag-usol ki mga bulod, an pagbalo an trayumpo. Sabot an kan kinaban—ini an silensiyong sikretong pigheras kan takot buda kan saiyang pigkakatakutan. Kaya sa mga tinampong halawigon na iskala ki piano—saray an mga punaw na sayaw na daing kahingaloan pagpinunan— luway-luway an lakaw kan saiyang bitis, an timak likayon na dai makahaman ki tugtog na mapukaw sa makinigkigon niyang isip.
Banwang turuwang,
sa kusog buda hinang,
sa paghaman kan lansang
na pagtubod, dinangdang.
Sa pagkamuot tinais
an lukas kan paglaom;
sa herak kan Dios,
sa sadiring higos
dinaog an pagtios.
O, ginikanan kong ranga,
orog hamis magpadaba.
Kan matadong buda mahingowa,
ronang maginhawa.
Ina kan sakong kalag,
kuna kan sakong rarom.
Tingog kan taramon
na pirmi kong aram sawudon.
An gabos mong dalan
daing dagkang lalakawan.
Supay an kaogmahan pag namaanan
an tarom kan saimong gayon,
sa mga rebultong walat kan panahon
sa higos kan saimong pagrambong.
Buhi an daghan na dumalagan
saimong daga kan mag-agahon.
Totoong, dai nang iba,
sa minundagan sana
an hingalo kan ulian makukua.
English:
Tabaco Hymn
A state united, / by strength and sweat, / in forging the steel / faith, was heated. / The blade of hope / in love, grounded; / by God’s grace, / by self-diligence, suffering was defeated. // O, beloved land of birth, / your affection so sweet. / To the good and the diligent, / an abode of warmth. / Mother of my soul, / cradle of my depth. / The voice of the language / that I’ll always know how to speak. / All your paths / I will thread without fear. / My joy overflows looking / at the sharpness of your beauty, / in the monuments left by time, / in the passion of your growth. / My bosom runs free / through your land of dawn. / Truly, nowhere, / but in the motherland / serenity will be found.
Tagalog:
Bayang nagtutulungan / Sa lakas at pawis, / Sa paglikha ng bakal / Na tiwala, binaga. / Sa pag-ibig hinasa / Ang talim ng pag-asa; / Sa awa ng Diyos / Sa sariling sikap / Ginapi ang hikahos.// O, tinubuan kong giliw / Labis-tamis magsinta. / Ng mabuti at masigasig, / Bayang masigla. / Ina ng aking kaluluwa, / kuna ng aking lalim. / Tinig ng wika / na lagi kong alam bigkasin. / Ang lahat mong landas / walang kabang tatahakin. / Nag-uumapaw ang saya / sa sulyap ng tulis ng iyong ganda, / sa mga rebultong iwan ng panahon / sa sigasig ng iyong pag-ahon. / Malaya ang aking dibdib na tumakbo / sa’yong lupa ng bukang-liwayway. / Totoong, wala nang iba, / sa lupang sinilangan lamang / ang payapa makukuha.
Isa sa mga tulang naisulat ko sa ma-alamat na apartment sa 1216 Sulu St., Sta. Cruz, Manila. Maaring nasulat ko ito sa gitna ng 1997 to 1999. Wala na kami nun ni I., (naging kami ba?) Ngayon, nakakagulat ang kasiguruhan ng tulang ito: ganuon ko pala siya kamahal; ganuon ko nga ba siya kamahal? Mas tama siguro ang tanong (hindi sa pag mamapait).
Maaaring minahal ko siya, maaaring minahal ko lang ang kanyang katawan, maaaring minahal ko lang siya dahil humahabol ako sa kanyang katawan, o maaaring lahat.
Pero, nirespeto ko ang taong ito, dahil halik lang at hawak sa kanyang kamay sa sinehan ang tinapang ko sa kanya. Kahit ibinukas niya sa akin ang pagkakataon, di ko sinapo ang kanyang suso, o kung saan man. Nakita ko na ang hubad niyang likod nang ayain niya akong masahihin ko siya sa kanyang bahay isang tanghali--at kami lang na dalawa, pero walang nangyari. Maaaring iniisip niyang mahina ako, o bakla ako, o di ko siya gusto, pero maswerte siya kasi ganun ko siya kagusto.
Sa isip ko lang siya hinahawakan na marubdob. Sa kanya rin ang imahe ng mga dahon sa puno bilang testimonya ng kung gaano kadalas ko siyang iniisip. At isinusulat ko minsan sa likod ng aking notebook ang bawat text niya sa akin, kahit baduy, mali ang spelling at cliche na ang mga ito.
Pero, naglalaro lang pala siya--dapat nakinig ako sa aking pinsan nang sabihin niyang nabasa niya yung text sa cell phone ni I na nagsasabing "I love you too.", habang nasa taas kami unang naghahalikan, pagkatapos naming kumain ng ponkan. Dito yun sa kwartong iyon, kung saan ko naisulat ang tulang ito. Sa maalamat na kwartong ito sa 1216 Sulu, St., Sta Cruz Manila, na ngayon nabili na ng isang pamilya at hindi ko na kailanman mababalikan. Senti feed talaga.
Pero sa tingin ko justified naman...medyo napapaniginipan ko lang naman ang apartment na ito every other day, or matagal na ang after a week.
Tatlo lang ang lugar na nais kong pagmultuhan:
Ang Tabaco Supermarket, ang 1216 apartment at ang bahay namin sa Tayhi, Tabaco. Sa ngayon, ang bahay sa Tayhi na lang ang intact. Nasunog na ang supermarket, mall na siya ngayon; at ngayon, "maayos" na ang 1216 apartment.
Pagnababasa ko ang tulang ito, naaalala ko ang apartment at ang lahat ng nakapunta, nakahiga, at nakasama dun. Maalamat nga siya. Kaya inaalay ko ang tulang ito di na sa isang babae kundi sa isang alaala:
AWIT NG ISANG DI NA MASISIRA
1
Na maaari niyang iharap ang sarili sa patay nang mga bituin at sabihing di na siya kailanman mahahawakan ng lupa.
Na sa mga gabing tulad nito, habang nauulol ang mundo sa pagsuyo sa umiilap na pag-ibig, maaalala siya at kung paano ko siya tinatawag tuwing inuukit ng pagod
na ilaw-siyudad ang kanyang mukha sa maduming pader ng mga gusali.
Mahal na mahal ko ang kanyang alaala, na mas inibig ko kaysa sa kanyang nararanas na katawan. Ito ang balat niyang di ko kailanman mahahawakan. Ito ang dalisay na di kailanman masisira ng lupa.
Nanasain ito ng mundo, tulad ng pagsinop ng arkeologo sa di niya nasipot na lumipas, ang pagsinta ng pilosopo sa hugis ng di maipaliwanag, ang dila ng Dios sa mga makata.
Na sa mga gabing tulad nito, di mawawalan ng saysay ang pagkirot ng totoong umiibig, di maiwawalang-bahala ang basang unan, at ang lamig ay iintindihin, patutuluyin bilang taga-hatid ng katibayang hinahanap ng nanginginig na braso ang malayo niyang init.
Aalalahanin ng gutom na mundo ang pagpuno niya sa akin ng laman. Kakapit ang mga nag-iisa sa gutom na ito at sila ay pupunuin ng pag-asam sa di pa dumarating na pagkapuno.
Awit sa isang di makita ang kanyang sarili sa piling ng walang katapusan!
Na maaari niyang iapak ang kanyang sarili sa di mabilang na dahilan at lalim ng kagandahang nagpapatunay sa dagat, na di lulubog, na di malulunod, sapagkat mas maganda siya sa dagat.
Na maaari niyang hiyain ang huklubang mga bundok, dahil di siya mauubusan ng kabataan, at patuloy niyang iaawit ang kanyang kagandahan sa ating paningin.
Ngunit siya ay tatanda at ang katawan niya'y bibigay, bibigat at susuko sa lupa. Ngunit siya'y patuloy na gagaan, magkakapakpak, sapagkat ang alaala niya'y kukupkupin ng lahat ng di pa minamahal, at sa bawat pagnasa nila sa kanya, muli siyang lalakad sa lupa.
Siya ang hugis ng pag-alalang makikita ko tuwing haharap sa basag na bintana, sa gabi.
Maaaring nagkita na kami sa mas panatag na panahon, ngunit ngayon ko lang siya nakita.
Ngayon lang ang kanyang init naging totoong nandito.
At ang kanyang kamay ang isa sa mga pinakamahirap intindihing himpapawid. Ngunit dito ako nakahihinga ng malalim at masakit humithit ng kapiraso ng kanyang kalayaan.
2
Sapagkat kailangan niya lang ako, habang walang katapusan ang aking pangangailangan.
Siya ay di na darating. Matagal nang nilamon ng walang kabusugang dagat ang buwan.
Ang totoong buwan. Hindi itong bungong nakatunghay sa sugatang daigdig.
Ang pag-ibig sa sinapupunan ng maliliit na bulaklak, di na makakatas. Wala nang awit ang gabi, mahal, habang nananatiling putol ang kuwerdas ng aking lalamunan.
Ang taga-hatid ng pakiramdam ay pinaslang na ng mga kalsada. At ako ay nabuwal dito at nabasag ang ngipin.
Mga balakbak
na di makalutang.
Walang hangin. May pakpak
ngunit di pipiliting ikampay.
Ang langit ay isang atungal
ng mga pabagsak. Kailan huling tumawa
pagkatapos malampasan ang mga uhaw
na panaginip.
Isang mainit na araw, sa palayan,
nginuya ng mga ibon ang mapa
patungo sa berdeng katihan.
Pagabi na, puno ng ungol
ang balite, puno ng patay na dahon
ang lupa.
3
Natagpuan ko siyang umiinom ng buhangin sa dalampasigan.
Ang uhaw niya ay ang kulay ng balakbak.
Ang uhaw ko ay ang kulay ng kanyang balat at kalangitan sa tanghali.
Ang kanyang buhok, ang sakitin niyang buhok ay ang tigang na uhaw ng mundo.
Puno ng kalasag ang aming mga sulyap, panangga lamang sa espada ng muling pagsandal sa kapwa katawang madudugtungan ng hininga.
Sabay naming inilantad ang sugat sa dilaw na araw, at naalala lang namin
ang kagabing pag-ibig.
.jpg)
Pagdai ka daing bunga an paros
na puwedeng rabnuton, pagdai ka
nagkakamang an panahon
sa lugad kan mga dahon, pagdai ka
daing duga an bungang ini
an bangang bulan ngirit
na daing ugma sa ibabaw kan itom.
English:
In your absence
In your absence the wind is fruitless
I have nothing to reap, in your absence
the season crawls
on the wound of the leaves, in your absence
this fruit is sapless
the half moon is a smile
without joy on the surface of black.
Tagalog:
Pagwala ka
Pagwala ka walang bunga ang hangin
na maaaring dukutin, pagwala ka
gumagapang ang panahon
sa sugat ng mga dahon, pagwala ka
walang katas ang bungang ito
ang hating buwan ngiting
walang saya sa ibabaw ng itim.
Kan nilaog siya sa harong
arog kan awot na ginabot sa magapo
dangan tinanom sa maray na daga,
kan su sinaray niyang isog nawaran ki kamugtakan,
nagadan na man su pagmawot niyang mabuhay.
Sa imbong kan mga lanob
na daing lipot na pigpapalaog
luminatang su saiyang tulang
na napupungaw sa pangangaipo
ki paglakop.
Su lawas niyang dai na nahihigot
ki punaw buda pakig-agaw,
huminewas sa rasay
kan ubos na mga laogan.
Ta hali digdi kuminamang
an dakol na burak kan buru-banggi
niyang pag-utob
sinurop su saiyang sapog.
Natada saiya an masakrot
na duga kan pag-alang.
Dangan siya buda an bintana
pagturog na an gabos
pigsasapar an haldat kan imon
sa layas na mga bituon.
Saro siyang awot
na ginibong tinanom.
Tabang saiya an panahon
na maako an saiyang pagkatanom.
An saiyang ogma mga ngipon
kun kaipuhan niyang pahilingon.
Naubos na
su saiyang mga ngipon.
Sa balkon kan saiyang pagsulnop,
pighiling niya su laog kan saiyang kamot.
Pigsusog duman su mga dalan kan salog.
Punas na kan haloy na dai pagmawot.
Bago abutan kan diklom
luminuwas siya sa harong.
Naglakaw na daing kiling,
na garo dai nang kikilingan
sagkod maabot
an lugar na daing kasiguruhan.
An kadlagan
kun sain sana siya may kasiguruhan.
Duman an paghangos
na haloy pinugol
giraray pinunan.
Enero 10, 2007. Pawa.
Translation:
A story of a weed
When she was housed
like a weed pulled from rocks
then planted on fertile soil,
when her kept wildness lost its sense,
death came to her will to live.
Under the warmth of walls
which allow no coldness
her bones became lacy
longing for the need to spread.
No longer tightened
by hunger and competition,
her body loosened in a fall
of empty containers.
For from this crawled
many flowers of her nightly
obedience
sucking her sap.
What was left of her is the bitter
juice of dried-ness.
And when everything is asleep,
she and the window
suffers the burn of jealousy
for the wild stars.
She is a weed
made into a plant.
Time aids her
to accept her plant-ness.
Her happiness are teeth
when she needs to show it.
She lost all her teeth.
In the porch of her setting,
she stares at the inside of her palm.
Tracing there river paths.
Erased by the long absence of desire.
Before darkness reaches her
she steps out of the house.
Walks without looking back,
like there's nothing there to look back for
until reaching
a place of uncertainty.
The forest
where she has certainty.
There the breathing
that was long held
is again begun.
http://karangahanonline.blogspot.com/2009/02/karangahan-vol-iv-pebrero-2009.html
Just Click the link. Featured writers:
ESTING JACOB
GIOVHANNII C. BUEN
JAIME JESUS BORLAGDAN
For submissions, email: waterpatterns@yahoo.com
BIKOL WORKS ONLY.
"Naalala ko ang mga Umaga sa Balara"
Minsan nung ‘99, nakisiksik ako sa isang maaliwalas na lumang bahay na ginawang boarding house sa Balara sa mga huling taon ko sa UP. Kagagaling ko lang nun sa isang mahabang bakasyon sa lalawigan (pinapalawig ang pisi ng isipan :) ), at nagbabalik sa pag-eestudyante. Napag-isip-isip ko ngayong halos kalahati ng alaala ko pala sa Maynila ay nangyari sa gabi, sa ilalim ng mga artipisyal na ilaw—sa rilim kumbaga. Subalit dito sa muli kong pag-litaw, sa bahay na ito, ang mga alaala ko ay ang mga umaga. Ang mga almusal. Ang kainan sa maliit na kwartong kusina din; ang maliit na kaldero; at ang mga usapan pagkatapos kumain sa ka-board na dalawang bikolanang tibak, at isang weirdong probinsiyanang conyita. Para ngang ang pagtira ko dito ang epitomahe ng pag-gising pagkatapos ng isang basag na gabi ng kasenglotan, at kung ano pang pagpapakalaglag. Dito ako natutong magtsaa at maalala ang lasa ng pagkaing ikaw mismo ang nagluto. Malinis na mga alaala, wholesome, halos tulad ng mga panahong naniniwala pa ako sa aswang at kay Santa.
.
Kasama sa alaalang ito ang isang matagal nang kaibigan, si Bun, kaya bale pagpupugay din ang entry na ito sa pinagdadaanan niya ngayon, at sa kanyang mga paglalakad, at ang di na maiiwasang paghahanap-buhay. (Marami kaming shared memories ni Bun sa Bahay-Balara, tulad ng pagbisita ni Lorie at Dat isang weekend at nakita nila ang malinis naming kwarto, at nagtype-type sila sa makinilya ko, at pumunta kaming UP Film Center pagkatapos...marami pa, pero itong mga 'to ang mas ako lang.) Sa aking paniniwala, dito ko naisulat sa bahay sa Balara ang aking mga pinakamasasayang gawa. Positibo at puno ng pananampalataya. Sa likod ng paalala sa akin ng isang Analiza del Rosario na huwag muna akong masyadong magbababad sa mga mabibigat na usapin at isipin, naranasan ko ang ligwak ng mga ideya, na tila natipon ng ilang buwan-- at di ko sila pinigilan. Tinatamasa ko ang panibago kong kaligayahan, ang reklamadong alab.
.
Naalala kong sinusulat ko ito (ang mga nasa ibaba) habang iginuguhit ako ni Bun, umuulan ata sa labas, at isa iyong Sabado o Linggong tanghali. Merong feel ang panahon ng isang epikong Chinese Film sa UP Film Center, at kaunti lang ang nanunuod. Walang masyadong salita nun, at marahil may iniinom kaming mainit. Nasa terasa kami na siya ring common at study area. Parang ang steady lang ng instance. (Kaya nga photographic ang epektong lumabas.) Parang old Manila, yung Tayuman Manila sa ilalim ng riles ng LRT, na sa halip na langit ang matitingala mo'y mga lumot at kung ano-ano pang mga nakapulupot. At laging may tumutulo.
Minsan malulungkot ka lang pag nakakaalala ng isang masayang panahon. At naaalala ang masasayang pangyayari madalas pag walang masayang nangyayari. Yan yung parang nagkaroon ka lang ng buhay sa nakaraan. Syempre isa itong ilusyon dahil nung nangyayari ito’y marahil di naman natin sinabing “ang saya ko ngayon”...tila mas malapit sa katotohanan ang sambit na: “ang saya ko nuon” Patungo na naman ako sa mga salitang paulit ulit ko nang nasabi kaya huwag na. Eto na lang ang litrato nun:
.
Umaga:
4
Sa gitna ng umiibig
at iniibig, ang Paghinga: ang paghithit
na tumutulak sa musika, at ang pagbugang
humihila sa Tubig
na kaladkad ang pagpatianod
ng mga katawan—ang mga kumawalang
talulot mula sa pamilya ng kumpol
na binubuklod ng Pakiramdam,
ang pagputla ng Klabel: alam ba nila
ang kanilang pangangailangan?
Musmos, bukol na sa basang kongkreto
ang salamin nabuo, ito ang sarili mo:
ranasin mo ang espasyong dinaganan
ng dahilan ng iyong pagiging nandito.
Ito ang itinaboy mo’t kinupkop na lugar
humihinga ang paligid sa kanilang pag-alis
at paghimlay.
.
5
__, nang matagpuan ko ang Pag-liit mo
hindi mo muna pag-aari ang iyong tiyan.
Dalaginding, kinuyom ng Sakit
ang iyong hugis—sa bangko, ano ba’t
tinabihan ka ng maraming higanteng
tinititigan lang ang mga lugar
na wala ka? Tinupi kang parang papel
na bapor, sa laot na pinalalim
ng iyong Tubig. Ano ba naman ang palad
ko’t kamay, para sagipin ka sa sarili
mong luha?
Ah, saan kita hahanapin dito!
Saan ko ikukubli ang nabasag
na mga pigurin, ng mga anghel, sa ating
paglalaro ng init—didiligan na lang ba ng Tubig
ang tigang na plorerang iningatan sa dibdib ng Kabinet?
At ipakain sa dilim ang mga umagang di na darating. Sa saya
sa ligaya
ng ulan, at mga estatwa ng antenang
itinikas ng Kasawian, ang Unos, ang pagliyad
ng mga kaymito, upang ipakita ang mga ginto nilang tiyan,
dito, ang pagkulubot ng mga Kastilyo,
ang paglawak ng mga ulap, ang paghasa sa mga kidlat,
ang pagkabuo ng mga miserableng sanaw sa baba, sa imburnal
ang luhaang mata ng mga daga, ang emosyon ng tahimik
na mga ipis, sa dingding,
ang mga lugar na di pa natin nararating,
ang Ulan. Ang hiyaw ng mga musmos,
ang kamatayan ng Tubig sa sinampay
at ang nakatagong Araw, sa kalawakan,
ang Ulan
sa maraming ulong karga pa
ang naghihingalong mga panaginip:
ang pamana ng yumaong Gabi, ang Pag-Ibig,
dumadausdos na parang agila, sa siko
ng kanal.
.
__, grabe na ang kalungkutan ko
ngayong natagpuan ko na ang mga lugar
sa aking panaginip. Ang Mayang tinawag
nating bobo ay nag-iingat sa mga nakadipang
kable. Pakinggan mo ang aking Tubig
sa iyong bubong, ang pagkatunaw ng hangin,
at ang init ko, isinasagot, maalab, diyan
sa iyong kumot.
Anong mas Kawalan pa
ang maidudulot ng Palabirong hangin
sa Pananampalataya ng mga bata,
na humihinga pa ang pakpak ng mga balana,
sa pagpulot sa patay nang katawan
ng paru-parong biglang tila muling lumutang,
lumiwanag, pagkatapos iburol sa sanaw ng kanilang Pag-tubig!
Sa Gabi, tuwing nakaliyad ang tiyan ko
katapat ang sibat ng mga basag na bituin
ang hindi nagpapatulog sa akin ay ang kahinaan
ng langit na kumapit sa kanyang mga patalim.
Dai ta pag-isipon na nagbubuka sa hampang ta an gabos na ini arog kan preskong burak o tunog na dai pa nahihiro. Isipon ta na pighahampang ta sana an kun ano an natapos na, an naistorya na sa puon kan kahoy, an aram na.
Tibaad sabihon mong ika an magibo kan saimong istorya. Ika sana an aktor, an tagahiro, an tawo-tawo, nagdadalagan an istorya sa kusog na dai mo man kayang suhayon. Mismong an saimong pagsuhay, o dawa ngani pag-uyon sa puwersang ini pag-akto na sana kan dapat mangyari.
Aram mo na an istoryang ini, nahiling mo na ngani an katapusan. Piglilinga mo sana an sadiri sa lingaw. Para sa “gayon” kan kinaban, sa “siram” kan buhay.
Rumdumon mo, ta kun dai tatahuban ka kan nganang kamunduan sa saimong dai pagka-aram. Huhunaon mong ika an nagdara sa sadiri mo digdi sa pasakit. Babasulon mo an dai paglataw kan dalan pasiring sa mas maray na kamugtakan .
Dai na man na ibang dalan kundi ining biniklad satuya. An mga panas buda halnas, an gian buda ginhawa sa agihan dai man maluluktusan.
Ata dawa pa taramon mong mahaman kang sadiri mong tinampo, an pag mawot mong maghaman, an saimong pagtaram kaining kamawotan, pagsusog mo sana kan saimong piglalakawan.
An dalan, an istorya, dai na mabago. Saro sana an satong magiginibo: an bagohon an dalagan kan satong pamayo. Sa pagbuntog sa kasakitan kita nakukulugan. Sa kamaangan manungod sa buhay na totoo kita nagagadan.
Magmaan dai magdasmag. Maanan an isip, an lawas na nagmamati kan sakit, dai magladop sa kasakitan. Maanan an puso na nagmamawot, dai magdusmog sa pigmamawot. Maanan siring man an mga lawas, an mga isip na nagsasayaw sa kumpas kan kinaban. Maanan an diit-diit kan mga ining pag-uli sa ati. Maanan mo an kulog, maanan mo an ogma, an siram na minatugdon sa pagmati, kinabuhay, isip. Maanan mo sana, dai mo pagpakupuon, pagpaduoton saimo, dai paglunudon an sadiri sa pigsasapar kan nakapatos saimo. Ta ini an suklob na mabuta sa saimong pagmaan. An maparabas saimo sa dalan na pano ki bulot na daing mata. An maturo saimo ki kapatalan nganing sa katapusan, dawa naampos mo na an kasagkodan kan istorya, papalapagon ka man giraray kaini sa mga dai man mabubukod.
Nobyembre 22, 2008. Tayhi.
Tapos na ang istoryang ito. Isa lang ang patutunguhan--ang katapusan. Lahat ng paggalaw paglapit patungo sa huli, sa ultimo, sa naghihintay na nakaraan, na mangyayari pa lamang.
Huwag nating isipin na bumubuka sa harap natin ang lahat ng ito tulad ng sariwang bulaklak o hamog na hindi pa nagagalaw. Isipin nating hinaharap lamang natin ang kung ano ang natapos na, ang naikuwento na sa punong kahoy, ang alam na.
Marahil sasabihin mong ikaw ang gagawa ng iyong istorya. Ikaw lang ang aktor, ang taga-ganap, ang tautauhan, tumatakbo ang istorya sa lakas na hindi mo kayang suwayin. Mismong ang iyong pagsuway, o kahit nga ang pagsunod sa puwersang ito, pag-ganap na lamang ng dapat mangyari.
Alam mo na an istoryang ito, nakita mo na nga ang katapusan. Hinihele mo lamang ang iyong sarili sa paglimot. Para sa "ganda" ng mundo, sa "sarap" ng buhay.
Alalahanin mo, dahil kung hindi tatabunan ka ng sobrang kalungkutan sa iyong hindi pagkaalam. Aakalain mong ikaw ang nagdala sa sarili dito sa hirap. Sisisihin mo ang hindi paglitaw ng daan patungo sa mas mabuting kalagayan.
Wala na namang ibang daan kundi itong binuklat sa atin. Ang mga tulis at dulas, ang gaan at ginhawa sa daan ay hindi maiiwasan.
Kahit pa sabihin mong gagawa ka ng sariling lansangan, ang kagustuhan mong gumawa, ang iyong pagpahayag ng kagustuhan, pagbakas mo lamang ng iyong linalakaran.
Ang daan, ang istorya, hindi na magbabago. Isa lang ang ating magagawa: ang baguhin ang takbo ng ating kaisipan. Sa paglublob sa kahirapan tayo nasasaktan. Sa kamangmangan ukol sa buhay na totoo tayo pumapanaw.
Tumingin huwag sumubsob. Tingnan ang isip, ang katawan na dumarama sa hirap, huwag sumisid sa kahirapan. Tingnan ang puso na nagnanais, huwag magkandarapa sa ninanais. Tingnan din ang mga katawan, ang mga isipan na sumasayaw sa kumpas ng daigdig. Tingnan ang unti-unting pag-uwi ng mga ito sa dumi. Tingnan mo ang sakit, tingnan mo ang saya, ang sarap na dumarapo sa pandama, ari, isip. Tingnan mo lamang, huwag mong pakapitin, padampiin, huwag mong lunurin ang sarili sa dinaranas ng bumabalot saiyo. Dahil ito ang talukbong na bubulag sa iyong pagtingin. Ang magpapaliwaliw sayo, walang mata, sa daang puno ng lubak. Ang magtuturo sayong kakitidan upang sa katapusan, kahit maabot mo na ang dulo ng istorya'y paghahabulin ka nito sa mga hindi kayang abutin
