Mga Rona kan Oktubre

Lamay ki kaitong Tabaco
Dai ko na marumduman kun sain inot hinugot
su tabak, pero nungka malingawan su tarom
kan suriyaw kan mahiling su kastila
kahampang su daraga niya,
"Su tabak ko! Tabak ko!" an kurahaw.

Su tabak ko, sa sarungan halion
pirming matarom buda marara
dakol nang kontraryong pinatumba
dai nanggad padagiton, baka matigbas ka!

Kastila palan naghahapot, pangaran kan lugar ta.
Kinurahaw kan maisog an kasimbagan na kinua.
Dai ko aram kun sisay sa duwa an bua.
Bata dai man lamang guminirom su tarantang daraga.

Iyo na niyani ini an pinunan
kun nata an pangaran ta arog kaan.
Bako man niyani gayong hararom an gikan,
hali man lamang sa kaisugan.

Kinsi mil otsenta y siyete,
itinugdok an simbahan
na suway an kampanaryo
sa pigmimisahan.
Patentihan sana daa an puro
puwede nang parola,
para ilawan an nagduduruong na lantsa.

Uminako an baybayon ta,
pahingurag na bisita.
May delihensiya an dagat
kaya su iba digdi nag-iristar na.
Sa pag-arabutan kaining iba-ibang persona,
Tabaco tulos naging banwa.

Kaito ini, dakol na an nangyari.
Nagsakit na sa lanit kan Hapon.
Sinapar an Amerikanong panlalansi.
Pero dai lamang nahuyo, dai natanyog
maski pinulpog maski nadaog,
Tabak ko! Tabak ko! man giraray
an sarong tingog.


Sa bus, pauli hali sa katorse kan mga puso sa Legaspi
Maririaw kun anion ka
kuta may pagkot an mga aninipot
ngonian.
Pauli an bus sa hinalian mo, ta.
nakalunad sakuya an magabat na buot
kun nata ako anion pa.
Aram ko man an muya ko: bako digdi
kundi baga sa taning mo.
Nata daw ta nagpawalat ka sa Legaspi?
Ako man sa Tabaco mapauli?
Nata kaipuhan maging dipisil
an sakuyang paghali.

Makaskason an pasi kan luha
sa pisngi kan iluwas ko an payo sa paros
an mata iminuklat sa bangui.
Kun anion ka kuta
nata ta kaipuhan pang humiling
sa luwas, sa bintana?

Mariraw kun anion ka
kuta dai ako naghapot.
Pano nin ilaw an Tabaco
sa sakuyang pag-abot.
Sisay an saindang pigpa-ogma?
An mga pandok na dai nin gabat
sa hukol kan paduman, padigdi,
minalagpas, minabalda parayo sakuya.
Makatakot hampangon an higdaan,
an bintana.
Baka magparumdom kan mga nasa harayo.
Lalo na pagnakasirip ki bituon, pano na,
pigisip-isip ko,
kun hanapon taka?


Sarong bangui sa Pawa
Ang bangui mahamot
kan tunog buda paros
sa luong kan masetas
an uran na daplos
an parong kan sildang
kan labas na bulan


Bakasyon
Naga, garo sana paghalon ki liwoy
an pag-ako ko saimo
sa sakuyang daghan.
Uminanod ka sa ugat kong lana
sa makinang gadan.
Bakasyon kan mga lawas tang layas
kan pinasilyab mo akong gari kabasan
sarong tag-init, sarong aranihan
kan mga buradol
buda pagbuntog sa labogan.
Paghigda sa awot
sa natad na mahigos mamurak
an pagmati kaini.
Sa limpoy kan mga kahoy
na ramog ki kalibangbang,
atibagros buda basol
sarong badat na udto
sa naglalabyog na duyan
an pagmati kaini.

Garo daw sana paglukso
sa hararom na burabod
pakatukad sa nagaarik-arik
na bulod
an pagrasay ko
pasiring saimo.
Kaito, an Abril
garo pirming udto.
An paros sa kurtina
pirming daing gibo.
Oras kan pagburak
kan mga oro-alasdose.
Oras kan mga primerong
pagsupang
kan pagmate.
Ta pirot an gabos
kaya naisipan magpasyar
kan Diyos.
Bulawan na sildang
an lawas Niya sa langkoy.
Bulawan man sa lawas
kan daragang bayawas,
bulawan sa dudo
kan bados na tapayas.

Dai naghukol an langit
kan namatean taka.
Nagsurupang sana an ngaran mo
sa gadan na gapo.
Ta may sarong bulanon
na pinalibutan ta an bangui,
dangan naghapot
sa nagtatalibong na bote
kun ano an mga saray
tang pagmate.
Kan sakuya mo itinao
an burak na kasimbagan
kan saimong daghan,
guminibo kang kalot sa panahon
na dai na matatambunan.
Dai ining ibang gibo
kundi an apodon ako
na bumalik sa banguing ito
asin magpalubong
sa paggirumdom.

Antang saro-sarong nagtarakdagan
an mga dahon kan kalendaryo.
Ruminuluhod na
an inasyab na paroy
sa kabasan
na daing payo.
Bumwinelta an hagab
sa mga dalan,
na dati nagpupungak-pungak
ki mga dalagan.
Nag-apod naman sako
an sakuyang uulian.

Ini na an pagbalik
kan uran.
Sa sakuyang paha
tinipon takang maray
sa higot kong kamot.
Maski garo ini pagpalod
ki tigbas
sa bitis kan oras,
pagpakihuron sa paros
na magpakugos.
An naginibo ko sana
an hilingon ka
mientras na an naginibo mo sana
an luhay-luhay na isara
an pinto kan lunadan.
Garo ka su uran, sabi ko
na buminulos kaito satuya
garo man ining uran, sabi mo,
na dyandyan sangaw na ki daga.


Amay na aga sa Naga
Nagpapaumay an mga kalag
na hinudong kan bangui.
Mururat-murat, namungaw-mungawan,
minaralabar sinda kan takig
na minatarakdag na tagisti.
Mala kaini dumog an mga tinanom,
an mga tinampo pano ki hibi.
Ini an walat kan diklom
na buminuklos na pauli.
Arog kaini an tamang laen
ki panahon. Ta magayon
magpasiring sa dagat
maglapiga sa baybayon,
asin maghalat—
maghalat.
Abo an langit
na an buot may kulog.
Abo an hukol na hagab
kan ilawod.
Maghalat sa nagrarasay
na baybay
asin maghalat
sa nakatukaw na gapo.
Sa pagdoong kan hukol
may kaday na lamos
buda moto-moto.

Mahugpa an uran
na mga dagom
ki gurang na daraga
na magumos asin mahipid
sa dagat na garo traheng tela.
Ini iwagas asin iheras
na garo traheng tela,
ibilog asin itahi
ki sarong gurang na daraga
gamit an naghuhurugpang dagom
kan uran.
Dai pa lamang ugaring
nakakanamit ki hukol
an Naga.
Hababaw an matris
para magbados ki hinog
na dagat.
Magayon kutang makapurot
ki katoninungan digdi sa gubot.
Hanapa daw, kun kaiyan may natatada pa
digdi sa daga, hanapa!


Tayhi
Sa pagbuklit sa mga laog
kan sakuyang hutok
pirmi kong napupundohan
an retratong ini:
An harong sa Tayhi
sarong agang
bago akong mata.

Kun matataldukan ki muhon
su primerong pagbutwa
sa payo kan pangrumdom
garo ini na su puon.
An tampi
kan kaya kong rumdumon.
Sa likod kaini wara na.
Kaawagan na kan katurog
na daing pangiturogan.
Madiklom na sirong
kan panlingaw
na ipoonan kan mga namundag,
iulian kan mga pigulian.

Ano man an yaon digdi
ta pigduduno pa ako
kaining napara nang nakaagi?
An harong sa Tayhi
sarong agang
bago akong mata.
Sarong agang
minukna kan enot
na pangiturugan.
An harong sa Tayhi
piot kan paros
na an ngaran hinangos
kan mga anghel buda kalag,
ta ini hapros
na suminalak na sa kamurawayan.
Arog kan mga pasong ritrato
naghahalnas na sa hutok,
su naliwanagan na sana an riraw.
Kaya niyani su aldaw
na sildang na duminagos sa puwertahan
sa itsura kan nagaarik-arik
na kahon, (diit na sana
liwanag na kan Diyos
pagminahampang),
iyo na sana an malinaw.
Sa liwanag daw na ini
kuminarigos ako
binatad su hilaw na unit.
Siguro nagngangalas sana
kan penomenon kan suriaw
o nagkakawat, dai ko masabutan,
pero nata daw
kan nakahurandig na ako sa pintuan
uminulok akong garo may maritrato?
*
Sa luwas, mga burda
ki puting burak
sa puting tela
sa nakahalayhay
na mga tamong na inarmidol.
Tulay ki ulok
sa pandok kan parahalayhay
sa pagkumbabaw kan tag-init
na muskiterong asul.